پسوریازیس پوست سر: راهنمای کامل تشخیص، علل و درمان

پسوریازیس یکی از بیماری‌های التهابی مزمن پوست است که در اثر اختلال سیستم ایمنی ایجاد می‌شود و حدود ۲ تا ۳ درصد افراد جامعه را درگیر می‌کند. پسوریازیس پوست سر یکی از شایع‌ترین انواع این بیماری است و می‌تواند از موارد خفیف تا شدید بروز پیدا کند. این بیماری علاوه‌بر مشکلات پوستی، تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی، اعتمادبه‌نفس و سلامت روان بیماران دارد.

در این راهنمای جامع، تمامی جنبه‌های تشخیص، انواع، علل و درمان پسوریازیس پوست سر مورد بررسی قرار می‌گیرد تا افراد مبتلا یا خانواده‌های آن‌ها بتوانند درک درست‌تری از این بیماری و روش‌های مدیریت آن داشته باشند.

عوامل مختلفی می‌توانند در بروز یا تشدید پسوریازیس پوست سر نقش داشته باشند، در بسیاری از بیماران، ژنتیک نقش کلیدی دارد؛ یعنی افرادی که یکی از اعضای خانواده‌ نزدیکشان به این بیماری مبتلاست، خودشان نیز بیشتر در معرض ابتلا قرار می‌گیرند. این استعداد ژنتیکی باعث می‌شود سیستم ایمنی فرد حساس‌تر از حد معمول عمل کند. به‌همین دلیل، اختلال عملکرد سیستم ایمنی یکی از عوامل اصلی در این بیماری است. در این روند، سلول‌های T بیش‌فعال می‌شوند و به‌جای محافظت از بدن، پیام‌های التهابی تولید می‌کنند؛ پیام‌هایی که پوست را وادار می‌کنند با سرعتی بسیار بیشتر از حالت طبیعی سلول‌سازی کند و در نتیجه پوسته‌ها و پلاک‌های ضخیم ایجاد شوند.

در کنار این عوامل زمینه‌ای، مجموعه‌ای از عوامل محرک وجود دارند که می‌توانند موجب شروع بیماری یا تشدید علائم آن شوند. استرس یکی از مهم‌ترین این محرک‌هاست و بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که دوره‌های اضطراب یا فشار روحی باعث شعله‌ور شدن علائمشان شده است. سرما و هوای خشک نیز می‌تواند پوست را تحریک کرده و شرایط را بدتر کند. برخی عفونت‌ها به‌ویژه عفونت‌های گلو مانند استرپتوکوک‌ها، در برخی بیماران به‌عنوان آغازگر بیماری عمل می‌کنند.

مصرف سیگار نیز با افزایش التهاب و کاهش کیفیت پوست، احتمال بروز یا تشدید بیماری را بیشتر می‌کند. در برخی افراد، حتی یک آسیب کوچک به پوست مانند خراش، سوختگی یا زخم می‌تواند باعث ایجاد پلاک‌های جدید شود؛ پدیده‌ای که در پزشکی آن را «کُبنر» می‌نامند. علاوه بر این، برخی داروها مثل لیتیوم یا بتابلوکرها ممکن است علائم بیماری را فعال یا شدیدتر کنند و لازم است در بیماران مستعد با احتیاط مصرف شوند.

علائم پسوریازیس پوست سر معمولا به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و در ابتدا ممکن است تنها کمی پوسته‌ریزی یا قرمزی خفیف دیده شود. با گذشت زمان، این پوسته‌ها ضخیم‌تر شده و رنگی سفید–نقره‌ای پیدا می‌کنند که یکی از بارزترین نشانه‌های بیماری است. بسیاری از بیماران احساس خارش، سوزش یا خشکی شدید را تجربه می‌کنند؛ احساسی که گاه با خاراندن تشدید شده و حتی می‌تواند به خونریزی‌های سطحی منجر شود. پلاک‌ها ممکن است فقط یک ناحیه کوچک از سر را درگیر کنند یا در موارد شدید، سطح وسیعی از پوست سر را بپوشانند و حتی به پشت گوش، پیشانی یا ناحیه گردن گسترش یابند. در برخی بیماران به دلیل التهاب شدید، ریزش موی موقت مشاهده می‌شود که معمولا پس از کنترل بیماری برطرف می‌شود.

تشخیص این بیماری عمدتا بر اساس معاینه بالینی انجام می‌گیرد. متخصص پوست با مشاهده ظاهر پلاک‌ها، ضخامت پوسته‌ها، الگوی التهاب و محل درگیری، تشخیص را مطرح می‌کند. در موارد نادر که تظاهر بیماری به شکل غیرمعمول است یا احتمال وجود بیماری‌های مشابه مانند درماتیت سبورئیک مطرح می‌شود، ممکن است نمونه‌برداری کوچکی از پوست انجام شود تا تشخیص قطعی‌تر گردد. روند تشخیص معمولا سریع و بدون نیاز به آزمایش‌های پیچیده است.

درمان پسوریازیس پوست سر بر اساس شدت بیماری و پاسخ بیمار به درمان‌های پیشین انتخاب می‌شود و اغلب ترکیبی از چند روش است. درمان‌های موضعی مانند ورتیکواستروئیدها، معمولاً اولین انتخاب پزشکان هستند، زیرا می‌توانند التهاب و ضخامت پلاک‌ها را در مدت زمان کوتاهی کاهش دهند. این داروها به شکل محلول، لوسیون یا کف (فوم) تجویز می‌شوند و برای دوره‌های کوتاه‌مدت بسیار موثرند.

در کنار آن‌ها، فرآورده‌هایی که بر پایه ویتامین D ساخته شده‌اند، مانند کلسیپوتریول، در کاهش سرعت تولید سلول‌های پوستی نقش دارند و معمولا برای کنترل بلندمدت بیماری توصیه می‌شوند.

در بیمارانی که پوسته‌ریزی بسیار ضخیم دارند، استفاده از ترکیبات لایه‌بردار مانند سالیسیلیک اسید کمک می‌کند تا داروهای دیگر بهتر به سطح پوست نفوذ کنند و اثرگذاری بیشتری داشته باشند. قطران زغال‌سنگ (Coal Tar) نیز اگرچه بوی قوی و ظاهر تیره‌ای دارد، اما یکی از قدیمی‌ترین و موثرترین درمان‌ها برای کاهش پوسته‌ریزی و التهاب است و همچنان در شامپوها و لوسیون‌های درمانی به‌کار می‌رود.

اگر بیماری شدید باشد یا فرد به درمان‌های موضعی پاسخ ندهد، درمان‌های سیستمیک وارد میدان می‌شوند. داروهایی مانند متوترکسات، سیکلوسپورین یا داروهای بیولوژیک که روی مسیرهای ایمنی بدن اثر می‌گذارند، می‌توانند شدت بیماری را تا حد زیادی کنترل کنند. این داروها معمولاً برای بیمارانی تجویز می‌شوند که درگیری گسترده‌تری دارند یا کیفیت زندگی‌شان تحت‌تأثیر شدید بیماری قرار گرفته است.

یکی دیگر از روش های درمانی در موارد متوسط تا شدید فتوتراپی (نور درمانی UVB) می‌تواند به عنوان یک گزینه استاندارد و موثر به کار رود. در این روش، اشعه ماوراء‌بنفش کنترل‌شده به پوست سر تابانده می‌شود تا فعالیت سیستم ایمنی کاهش یافته و رشد سلول‌های پوستی کند شود. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از UVB موضعی یا با شانه‌های مخصوص برای پوست سر، می‌تواند علائم را در بسیاری از بیماران بهبود دهد، البته این روش باید تحت نظر متخصص پوست و با رعایت نکات ایمنی انجام شود تا از تحریک یا سوختگی جلوگیری شود.

• Neutrogena T/Gel یکی از مشهورترین شامپوهای تخصصی در این حوزه
• MG217 Medicated Coal Tar Shampoo

• شامپو پسو تار دئودراگ – ساخت ایران و حاوی قطران
• شامپو کل تار 1% ناژو

• Neutrogena T/Sal
• Dermarest Psoriasis Medicated Shampoo

• شامپو سالیسیلیک اسید ۲٪ مای فارما
• شامپو پسوریازیس سریتا

کتوکونازول بیشتر برای درمان درماتیت سبورئیک و شوره قارچی استفاده می‌شود، اما مطالعات نشان داده‌اند که در بیمارانی که پسوریازیس آن‌ها با افزایش مالاسزیا یا التهاب سبورئیک همراه است،

می‌تواند خارش و قرمزی را کاهش دهد. به همین دلیل، برخی متخصصان پوست آن را به‌عنوان درمان کمکی توصیه می‌کنند، نه جایگزین درمان اصلی.

درمان‌های خانگی نقش مکمل دارند و جایگزین درمان‌های دارویی نیستند، اما می‌توانند در کاهش علائم موثر باشند. استفاده از روغن نارگیل یکی از ساده‌ترین روش‌هاست؛ این روغن با خاصیت نرم‌کنندگی خود، پوسته‌ها را انعطاف‌پذیر کرده و جدا شدن آن‌ها را آسان‌تر می‌کند. ژل آلوئه‌ورا نیز به دلیل اثرات خنک‌کننده و التیام‌بخش، می‌تواند التهاب و قرمزی را کاهش دهد. برخی بیماران از محلول رقیق‌شده سرکه سیب برای کاهش خارش استفاده می‌کنند، زیرا این ماده تعادل pH پوست را تنظیم می‌کند، هرچند باید با احتیاط مصرف شود تا موجب تحریک نشود.

حمام‌های ولرم و قرار گرفتن محدود و کنترل‌شده در معرض نور ملایم آفتاب (حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در روز) نیز می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند. البته هرگونه قرارگیری در معرض نور خورشید باید با احتیاط و ترجیحا با نظر پزشک انجام شود، زیرا نور زیاد یا آفتاب‌سوختگی می‌تواند بیماری را تشدید کند.

درمان های خانگی بیشتر بر پایه‌ی توصیه‌های غیررسمی، تجربه افراد و منابع عمومی است تا پژوهش علمی قطعی. بنابراین اگرچه ممکن است بعضی از این روش‌ها به کاهش علائم کمک کنند، به هیچ وجه نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان جایگزین درمان پزشکی تلقی کرد.

پسوریازیس پوست سر یک بیماری مزمن و خودایمنی است که در آن سرعت تولید و بازسازی سلول‌های پوستی به‌طرز غیرطبیعی افزایش می‌یابد و در نتیجه پلاک‌های قرمز‑نقره‌ای، پوسته‌ریزی، خارش و التهاب ایجاد می‌شوند. درمان این بیماری به‌صورت قطعی وجود ندارد، اما با ترکیب مناسب درمان‌های موضعی، شامپوهای دارویی، و در صورت لزوم، درمان سیستمیک یا فتوتراپی، می‌توان بیماری را تا حد زیادی کنترل کرد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.

استفاده از شامپوهای حاوی قطران زغال‌سنگ یا اسید سالیسیلیک برای نرم کردن و حذف پوسته‌ها، کاهش التهاب و تسهیل جذب داروهای موضعی معمول است. همچنین رعایت نکات مراقبتی مانند شستشوی ملایم، خودداری از خاراندن شدید پوست سر و محافظت از پوست می‌تواند از تشدید بیماری جلوگیری کند. اگر التهاب و پلاک‌ها با روش‌های موضعی کنترل نشد، درمان‌های قوی‌تر مانند داروهای سیستمیک یا بیولوژیک، یا فتوتراپی ممکن است لازم شوند.  در نهایت، مدیریت پسوریازیس پوست سر

نیازمند صبر، پیگیری منظم، همکاری با پزشک و رعایت سبک زندگی سالم است.