مقدمه
دیابت نوع ۲ یکی از بیماری‌های مزمن در دهه‌های اخیر است که مردم جهان را در سرتاسر کره زمین درگیر کرده است. با توجه به شیوع جهانی بالای این بیماری و پیامدهای قلبی-عروقی، کلیوی و عصبیِ آن، آگاهی‌سازی و تشخیص زودهنگام این بیماری نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش مرگ‌ومیر و هزینه‌های سیستم سلامت دارد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را افزایش می‌دهد. طبق تازه‌ترین برآوردهای جهانی، شیوع دیابت در بزرگسالان نسبت به قبل افزایش یافته است که میتواند به علت تغییر سبک زندگی و عادات غذایی و عوامل ژنتیکی باشد. برای اطلاع از ماهیت علائم، عوارض، کنترل و پیشگیری این بیماری در ادامه با ما همراه باشید.
بیماری دیابت نوع ۲ چیست؟
دیابت نوع ۲ یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک در جهان است که با افزایش مزمن قند خون (هیپرگلیسمی) مشخص می‌شود. در این بیماری، بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا سلول‌ها نسبت به انسولین مقاومت پیدا می‌کنند. نتیجه‌ی هر دو حالت، باقی‌ماندن گلوکز در خون و اختلال در عملکرد طبیعی بدن است.
متن انگلیسی
More than 95% of people with diabetes have type 2 diabetes. Type 2 diabetes was formerly called non-insulin dependent, or adult-onset.
منبع نقل قولترجمه فارسی
بیش از ۹۵٪ افراد مبتلا به دیابت، دیابت نوع ۲ دارند. دیابت نوع ۲ قبلاً دیابت غیر وابسته به انسولین یا دیابت با شروع در بزرگسالی نامیده می‌شد.
برخلاف دیابت نوع ۱ که معمولاً در کودکی و نوجوانی شروع می‌شود، دیابت نوع ۲ اغلب در بزرگسالی و به‌ویژه بعد از ۴۰ سالگی بروز می‌کند. با این حال، به دلیل تغییر سبک زندگی، شیوع آن در کودکان و نوجوانان نیز رو به افزایش است.
دیابت نوع ۲ یک بیماری خاموش است؛ به این معنا که بسیاری از بیماران در سالهای اولیه هیچ علامت خاصی ندارند و تنها در غربالگری یا هنگام بروز عوارض (مثلاً مشکلات چشمی یا کلیوی) تشخیص داده می‌شوند. این بیماری غالباً با فاز طولانی تحت عنوان پیش دیابت همراه است که در آن قندِ خون بالاتر از حد طبیعی اما پایین‌تر از حد تشخیصیِ دیابت است. تشخیص و مداخله در این فازبه وسیله تغییر سبک زندگی یا دارودرمانی طبق نظر پزشک معالج، شانس جلوگیری از پیشرفت بیماری را افزایش می‌دهد.
دلایل ابتلا به دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ معمولاً به‌دلیل ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی بروز می‌کند. اگرچه داشتن یک عامل خطر به‌تنهایی لزوماً منجر به بیماری نمی‌شود، اما تجمع چند عامل احتمال ابتلا را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد. از منظر بالینی می‌توان دلایل ابتلا به بیماری را به دو دسته تقسیم کرد:
عوامل غیرقابل‌تغییر
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر به دیابت نوع ۲ مبتلا باشد، خطر ابتلا افزایش می‌یابد.
- سن: با افزایش سن، به‌ویژه بعد از ۴۵ سالگی، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود.
- نژاد و قومیت: برخی گروه‌ها (مانند آسیایی‌ها، آفریقایی-آمریکایی‌ها، و مردم آمریکای لاتین) ریسک بالاتری دارند.
عوامل قابل تغییر
- چاقی و اضافه وزن (به‌ویژه چاقی شکمی): چربی احشایی باعث مقاومت انسولینی می‌شود.
- کم‌تحرکی: سبک زندگی بی‌تحرک احتمال ابتلا را بالا می‌برد.
- تغذیه ناسالم: مصرف زیاد قندهای ساده، غذاهای پرچرب و کم‌فیبر از عوامل مهم آسیب هستند.
- دیابت بارداری قبلی یا تولد نوزاد با وزن بالای ۴ کیلوگرم: زنانی که چنین سابقه‌ای دارند در معرض خطر بیشتری هستند.
- بیماری‌های همراه: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، فشار خون بالا، چربی خون بالا و کبد چرب غیرالکلی.
- استرس مزمن و اختلالات خواب (مثل آپنه انسدادی خواب): این موارد می‌توانند با اختلال در متابولیسم قند ارتباط داشته باشند.
- مصرف سیگار و الکل با این بیماری در ارتباط هستند.
علائم دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ اغلب در مراحل اولیه بدون علامت است یا علائم غیر اختصاصی دارد. به همین دلیل تشخیص این بیماری اغلب به‌طور اتفاقی در آزمایش‌های روتین خون رخ می‌دهد. برخی نشانه‌های هشداردهنده وجود دارند که آگاهی از آن‌ها میتواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. بسیاری از این علائم می‌توانند با بیماری‌های دیگر هم همپوشی داشته باشند؛ بنابراین هر علامت تکرارشونده یا غیرطبیعی نیازمند بررسی قند خون است.
علائم عمومی دیابت نوع ۲
- افزایش ادرار (polyuria) و تشنگی بیش از حد (polydipsia).
- گرسنگی مفرط یا کاهش وزن بی‌دلیل (بخصوص در مواردی که بیماری پیشرفته باشد).
- خستگی و ضعف مزمن.
- تاری دید گذرا.
- زخم‌هایی که دیر بهبود می‌یابند یا عفونت‌های مکرر (مثلاً عفونت‌های ادراری یا عفونت‌های پوستی).
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن در دست‌ها و پاها (نوروپاتی محیطی)
همانطور که گفتیم علایم به ظاهر ساده می‌توانند نشانه‌ای از بیماری مزمن باشند؛ برای مثال در نظر بگیرید خانم ۴۵ سالهای از تکرر ادرار شبانه، احساس تشنگی شدید و کاهش وزن غیرمنتظره در سه ماه گذشته شکایت دارد. او همچنین بیان می‌کند که زخم کوچکی روی پایش دیرتر از همیشه خوب می‌شود. پزشک برای او آزمایش قند خون ناشتا و HbA1c تجویز می‌کند که با توجه به بالا بودن هر کدام از نتایج، نشان‌دهنده دیابت نوع ۲ است.
علائم دیابت نوع ۲ در زنان
زنان مبتلا یا در معرض دیابت نوع ۲ ممکن است الگوی علامتی متفاوتی از مردان داشته باشند و برخی تظاهرات فقط در زنان مشاهده شود. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که شیوع دیابت نوع ۲ در زنان و مردان تقریباً مشابه است، اما زنان در صورت ابتلا بیشتر در معرض برخی عوارض قلبی و عروقی قرار دارند.
ارتباط با PCOS (سندرم تخمدان پلی‌کیستیک)
زنان با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در معرض خطر بالاتر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند و نامنظمی قاعدگی یا الگوی غیرطبیعی خون‌ریزی میتواند زنگ خطر این بیماری باشد.
افزایش ریسک عفونت‌های قارچی واژینال
قندخون بالا محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها می‌سازد بنابراین پزشک در صورت تکرر کاندیدیازیس واژینال یا عفونت‌های ادراری که به درمان‌های ساده پاسخ ندهند باید بررسی قند را در دستور کار قرار دهد.
چین‌های پوستی و زیر پستان
آکانتوزیس نیگریکانس (تیره‌شدگی و چین‌خوردگی پوست در چین‌های گردن یا زیر بغل)، و ایجاد چین‌ها یا التهاب زیر پستان از علایم این بیماری است. این تغییرات پوستی می‌توانند نمایانگر مقاومت انسولینی باشند.
سرطان‌های زنانه
دیابت نوع ۲ با افزایش خطر سرطان‌های مرتبط با زنان مانند سرطان پستان و سرطان آندومتر همراه است؛ مکانیسم‌های احتمالی شامل تاثیر انسولین و التهاب مزمن است. این همبستگی علت و معلولی قطعی را اثبات نمی‌کند، اما از منظر پیشگیری و پایش بسیار مهم است.
علائم دیگر
افزایش وزن شکمی، افزایش موی زائد (هیرسوتیسم) و اختلالات هورمونی می‌توانند به علت مقاومت انسولینی رخ بدهند.
ویدئو خلاصه دیابت نوع 2
روش‌های تشخیص دیابت نوع ۲
تشخیص دیابت نوع ۲ معمولاً با آزمایش خون انجام می‌شود. پزشکان بسته به شرایط فرد از یکی یا چند آزمایش زیر استفاده می‌کنند:
آزمایش Fast Plasma Glucose) FPG)
که در بررسی آزمایشگاهی با FBS یا Fasting Blood Sugar نیز شناخته می‌شود. در این آزمایش قند خون بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتایی اندازه گیری می‌شود. بهترین زمان ناشتایی برای این آزمایش 12 ساعت می‌باشد.
آزمایش Oral Glucose Tolerance Test) OGTT)
در این آزمایش قند خون دو ساعت بعد از مصرف ۷۵ گرم گلوکز بررسی می‌شود.
آزمایش HbA1c یا هموگلوبین A1c
این آزمایش نشان‌دهنده میانگین قند خون طی ۲ تا ۳ ماه گذشته است و علاوه بر تشخیص، جهت بررسی میزان کنترل بیماری و اثربخشی داروها نیز کاربرد دارد.
آزمایش Random Plasma Glucose
اگر بیمار علائم کلاسیک (مثل پرنوشی، پرادراری، کاهش وزن) داشته باشد، یک قند خون تصادفی بالا نیز میتواند تشخیص‌دهنده باشد. برای این آزمایش نیازی به ناشتایی نیست و در هر ساعتی از شبانه روز قابل انجام می‌باشد.
نکته: برای تأیید تشخیص، معمولاً نیاز به دو آزمایش در روزهای جداگانه وجود دارد مگر اینکه علائم واضح و قند خون بسیار بالا باشد.
میزان قند خون در دیابت نوع ۲
| وضعیت | قند خون ناشتا (FPG) | تست تحمل گلوکز (OGTT 2h) | HbA1c | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| نرمال | کمتر از 100 mg/dl | کمتر از 140 mg/dl | کمتر از 5.7% | طبیعی |
| پره‌دیابت یا پیش دیابت | 100–125 mg/dl | 140–199 mg/dl | 5.7–6.4% | خطر بالا برای پیشرفت به دیابت |
| دیابت نوع ۲ | 126 mg/dl یا بیشتر | 200 mg/dl یا بیشتر | 6.5% یا بیشتر | تشخیص قطعی |
جدول مقایسه میزان قند خون در دیابت نوع 2
عوارض دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ اگر به‌خوبی کنترل نشود، به‌مرور زمان میتواند روی بسیاری از ارگان‌های بدن اثر بگذارد و عوارض جدی ایجاد کند. این عوارض هم شامل مشکلات حاد (کوتاه‌مدت) می‌شوند و هم مزمن (بلندمدت). مدیریت صحیح مصرف داروها میتواند از بروز بسیاری از این عوارض جلوگیری کند. برعکس این مسئله نیز صادق است. مثلا تصور کنید مرد ۵۵ سالهای با سابقه دیابت نوع ۲ و مصرف نامنظم دارو، با شکایت از سرگیجه، تعریق و تاری دید به اورژانس مراجعه می‌کند. بررسی قند خون وی نشان می‌دهد که او دچار افت شدید قند خون شده است. علت، مصرف بیش‌ازحد قرص همراه با نخوردن وعده غذایی بوده است. این نمونه نشان می‌دهد که عدم مدیریت صحیح داروها میتواند عوارض خطرناکی ایجاد کند. حال به بررسی این عوارض بپردازیم:
عوارض کوتاه‌مدت (حاد)
هیپوگلیسمی (افت قند خون)
معمولاً به دلیل مصرف بیش از حد دارو یا تزریق انسولین یا نخوردن وعده‌های غذایی رخ می‌دهد و میتواند منجر به تعریق، لرزش، گیجی و حتی بیهوشی شود.
هیپرگلیسمی (افزایش قند خون)
زمانی‌که قند خون خیلی بالا می‌رود و علائمی مثل تشنگی شدید، تکرر ادرار، خستگی و تاری دید ایجاد می‌شود می‌توان به این عارضه شک کرد.
سندرم هیپراسمولار هایپرگلیسمیک
این سندرم یک اورژانس پزشکی است با کم‌آبی شدید، گیجی یا کاهش سطح هوشیاری خود را نشان می‌دهد.
کتواسیدوز دیابتی
این بیماری در مبتلایان به دیابت نوع دو کمتر شایع است اما در شرایط استرس شدید یا عفونت ممکن است رخ دهد.
عوارض بلندمدت (مزمن)
این عوارض معمولاً در اثر بالا بودن قند خون به‌طور مداوم ایجاد می‌شوند.
عوارض قلبی‌عروقی
دیابت نوع دو میتواند باعث افزایش خطر سکته قلبی و مغزی، فشار خون بالا و تصلب شرایین شود. به همین علت لازم است بیماران مبتلا به این بیماری به شکل دوره‌ای توسط متخصص قلب و عروق بررسی شده و همچنین مرتب فشار خون خود را پایش کنند.
عوارض چشمی (رتینوپاتی دیابتی)
با علت آسیب به شبکیه در صورت عدم درمان میتواند منجر به نابینایی شود. به همین علت نیاز است بیماران دیابتی به شکل سالیانه توسط متخصص چشم بررسی بشوند. همچنین عوارضی چون افزایش ریسک گلوکوم و آب مروارید نیز محتمل است.
عوارض کلیوی (نفروپاتی دیابتی)
این بیماری با کاهش تدریجی عملکرد کلیه‌ها که میتواند نهایتاً باعث نیاز بیمار به دیالیز یا پیوند کلیه شود.
عوارض عصبی (نوروپاتی دیابتی)
گزگز، بی‌حسی یا درد در دست و پا از علایم بسیار شایع است. مشکلات گوارشی یا اختلال در عملکرد مثانه و عملکرد جنسی از سایر مواردی است که ممکن است به علت نوروپاتی دیابتی رخ دهد.
مشکلات پا
از شایع ترین مشکلات بیماران مبتلا به دیابت نوع دو، زخم پای دیابتی است. به همین علت توصیه می‌شود بیماران بهداشت مناسب پا شامل شست‌وشو و خشک کردن پاها، پوشیدن کفش مناسب، عدم تردد با پای برهنه بر هر سطحی را رعایت کرده و از آسیب دیدن و زخم شدن پاها جلوگیری نمایند. همچنین لازم است بیماران به شکل روزانه به بررسی لای انگشتان پا به علت امکان ایجاد زخم بپردازند و به شکل سالیانه توسط پزشک معالج معاینه شوند. به علت عوارض عصبی و بی حسی پا در این بیماران، در صورت ایجاد زخم و عدم کنترل آن، ناحیه به سرعت عفونی شده و بهبود زخم طولانی خواهد شد. این مسئله به مرور موجب ایجاد بدشکلی ها در کف و انگشتان پا شده و در موارد پیشرفته حتی احتمال قطع عضو نیز دارد.
اختلالات پوستی
عفونت‌های قارچی و باکتریایی مکرر پوستی و مخاطی از دیگر عوارض این بیماری هستند. همچنین خشکی و خارش پوست ممکن است کیفیت زندگی بیمار را کاهش دهد که نیاز است با محصولات پوستی مناسب این عوارض کاهش داده شود.
اختلال در سلامت دهان و دندان
التهاب و عفونت لثه (پریودنتیت) و ریزش زودرس دندان‌ها از عوارض دیگر این بیماری است. رعایت بهداشت دهان و دندان می‌توانئ به پیشگیری از این عوارض کمک کند.
درمان دیابت نوع ۲ و کنترل این بیماری
درمان دیابت نوع ۲ یک فرآیند چندوجهی است که بر اساس شدت بیماری، وجود عوارض و شرایط فردی طراحی می‌شود. هدف اصلی درمان عبارت است از:
- کنترل سطح قند خون به محدوده‌ی هدف.
- پیشگیری از بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت.
- بهبود کیفیت زندگی فرد.
داروها و انسولین
داروهای خوراکی
معمولا شروع درمان این بیماری با داروهای خوراکی است.
- متفورمین: اولین انتخاب درمانی است و باعث کاهش تولید گلوکز در کبد و افزایش حساسیت به انسولین می‌شود.
- سولفونیل‌اوره‌ها (مانند گلیبنکلامید): باعث تحریک ترشح انسولین از پانکراس می‌شوند.
- مهارکننده‌های DPP-4 (مانند سیتاگلیپتین): باعث افزایش اثر هورمون‌های اینکرتین و کاهش قند خون بعد از غذا می‌شوند.
- مهارکننده‌های SGLT2 (مانند داپاگلیفلوزین): موجب دفع گلوکز از طریق ادرار شده و اثر محافظتی قلبی-کلیوی هم دارند.
- تیازولیدین‌دیون‌ها (مانند پیوگلیتازون): باعث افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین می‌شوند.
انسولین
در برخی بیماران، به‌ویژه زمانی که قند خون به‌خوبی با داروهای خوراکی کنترل نمی‌شود یا بیمار در شرایط خاص مانند عفونت شدید، جراحی یا بارداری است، لازم است انسولین تزریقی شروع شود.
جدیدترین روش‌های درمان
متدهای جدید درمانی و کنترل بیماری نوینی وجود دارند که در کیفیت بهتر زندگی بیماران تاثیر به‌سزایی داشته‌اند. برای مثال پمپ انسولین و دستگاه‌های تزریق هوشمند می‌توانند به کنترل دقیق‌تر قند خون بیماران کمک کنند. دستگاه‌های مانیتورینگ مداوم قند خون (CGM) امکان بررسی لحظه‌ای قند خون و تنظیم درمان را به بیمار می‌دهند و از عوارضی چون افزایش یا افت ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کنند. همچنین برخی از داروهای خوراکی جدید می‌توانند هم در کنترل قند خون و هم در کاهش وزن بیمار موثر باشند که در صورت صلاحدید و تجویز پزشک، می‌توان مصرف این داروها را آغاز کرد. در حال حاضر پژوهشگران در حال بررسی روش‌های نوین درمانی شامل سلول‌درمانی و ویرایش ژنی هستند. این مطالعات هنوز در حال طی مراحل تحقیقاتی می‌باشند.
تغییر سبک زندگی
کنترل دیابت نوع ۲ نیازمند ترکیبی از تغییر سبک زندگی، پایش قند خون و مصرف دارو است. پیگیری منظم سطح قند خون به بیماران کمک می‌کند تا نوسانات را شناسایی و مدیریت کنند. رعایت یک رژیم غذایی سالم شامل سبزیجات، میوه، غلات کامل و پروتئین کم‌چرب، همراه با فعالیت بدنی منظم، حساسیت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد و سطح قند خون را بهبود می‌بخشد. داروها و انسولین باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شوند تا از نوسانات خطرناک جلوگیری شود. کاهش وزن ، کنترل فشار خون و چربی خون، ترک سیگار و مدیریت استرس نیز نقش مهمی در کنترل بیماری دارند. با رعایت این اصول، بیماران می‌توانند دیابت نوع ۲ را تحت کنترل نگه داشته و ریسک عوارض بلندمدت را کاهش دهند. در آخر باید به خاطر داشت با وجود اینکه این بیماری درمان قطعی ندارد، ولی هیچ درمانی مانند تغییر سبک زندگی در مدیریت این بیماری تاثیر ندارد؛ پس هیچ وقت از موارد ذکر شده غافل نشوید.
راه‌های کنترل دیابت نوع ۲
درمان دیابت نوع ۲ یک فرآیند چندوجهی است که بر اساس شدت بیماری، وجود عوارض و شرایط فردی طراحی می‌شود. هدف اصلی درمان عبارت است از:
- کنترل سطح قند خون به محدوده‌ی هدف.
- پیشگیری از بروز عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت.
- بهبود کیفیت زندگی فرد.
پیشگیری از دیابت نوع ۲
گرچه زمینه ژنتیکی و سن نقش مهمی در بروز دیابت نوع ۲ دارند، اما پیشگیری از دیابت (به‌ویژه دیابت نوع ۲) بر شناسایی عوامل خطر و اصلاح سبک زندگی تمرکز دارد و بیشتر موارد با اصلاح سبک زندگی قابل پیشگیری هستند.
داشتن تغذیه سالم
- کاهش مصرف قندهای ساده (نوشابه‌ها، شیرینی‌ها، آب‌میوه‌های صنعتی).
- افزایش مصرف سبزیجات، میوه‌های تازه، غلات کامل و حبوبات.
- محدود کردن چربی‌های اشباع و ترانس (فست‌فود، غذاهای سرخ‌کرده).
- انتخاب پروتئین‌های کم‌چرب (ماهی، مرغ، حبوبات).
داشتن فعالیت بدنی منظم
- حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط در هفته (مثل پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری، شنا).
- تمرینات قدرتی 2 تا 3 بار در هفته برای افزایش حساسیت به انسولین.
کنترل وزن
- کاهش 5 تا 7 درصد از وزن بدن در افراد دارای اضافه وزن میتواند خطر دیابت را تا 60٪ کاهش دهد.
- پایش شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر که در محدوده اضافه وزن یا بیشتر نباشد.
مدیریت استرس و خواب کافی
استرس مزمن سطح کورتیزول را بالا برده و مقاومت به انسولین ایجاد می‌کند.
خواب کمتر از 6 ساعت در شب با افزایش خطر دیابت همراه است.
کنترل فشار خون و چربی خون
درمان مناسب پرفشاری خون و دیس‌لیپیدمی در افراد پرخطر به کاهش خطر این بیماری کمک می‌کند.
غربالگری منظم در گروه‌های پرخطر جهت شناسایی و درمان زودتر بیماری
- افراد بالای 45 سال.
- افراد با سابقه خانوادگی دیابت.
- زنان با سابقه دیابت بارداری یا تولد نوزاد بیش از 4 کیلوگرم.
- افراد مبتلا به سندرم متابولیک.
در نظر بگیرید مردی ۳۸ ساله با اضافه وزن و سابقه خانوادگی دیابت به پزشک مراجعه می‌کند. آزمایش‌های اولیه نشان می‌دهند که او در محدوده پیش دیابت قرار دارد. پزشک به او توصیه می‌کند ۱۰٪ از وزن بدنش را کاهش دهد، رژیم غذایی پر فیبر داشته باشد و روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی مفید داشته باشد. پس از یک سال، او توانسته وزن کم کند و نتایج آزمایش‌هایش به محدوده طبیعی بازگشته است. این سناریو نشان می‌دهد که پیشگیری از دیابت نوع ۲ با تغییر سبک زندگی امکان‌پذیر است.
مقایسه دیابت نوع ۱ و ۲؛ کدام خطرناک‌تر است؟
دیابت نوع یک و دیابت نوع دو هر دو منجر به افزایش قند خون می‌شوند، اما در علت بروز، گروه‌های سنی درگیر، شدت علائم و شیوه درمان تفاوت‌های مهمی دارند. دیابت نوع یک معمولاً در سنین کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود و ناشی از تخریب خودایمنی سلول‌های بتای پانکراس است، در حالی‌که دیابت نوع دو بیشتر در بزرگسالی رخ می‌دهد و با مقاومت به انسولین و کاهش نسبی ترشح انسولین همراه است.
| ویژگی‌ها | دیابت نوع یک | دیابت نوع دو |
|---|---|---|
| سن شروع شایع | کودکی و نوجوانی | بزرگسالی (معمولاً بالای ۴۰ سال) |
| مکانیسم بیماری | تخریب خودایمنی سلول‌های بتای پانکراس | مقاومت به انسولین + کاهش تدریجی ترشح انسولین |
| شروع علائم | سریع و ناگهانی | تدریجی و کند |
| وزن بیماران | اغلب لاغر یا وزن طبیعی | اغلب اضافه‌وزن یا چاق |
| انسولین در بدن | بسیار کم یا غایب | در ابتدا طبیعی یا زیاد، سپس کاهش می‌یابد |
| درمان اصلی | انسولین تزریقی مادام‌العمر | تغییر سبک زندگی، داروهای خوراکی، گاهی انسولین |
| خطر کتواسیدوز دیابتی | شایع و جدی | نادر (بیشتر در شرایط استرس شدید یا بیماری) |
| سابقه خانوادگی | کمتر شایع | شایع‌تر |
جدول مقایسه‌ای دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2
حالا کدام خطرناک‌تر است؟
دیابت نوع ۱ در کوتاه‌مدت بسیار خطرناک است چون بدون انسولین، بیمار در مدت کوتاه دچار کتواسیدوز دیابتی می‌شود. اما دیابت نوع ۲ به دلیل شیوع بالاتر و ارتباط با بیماری‌های قلبی‌عروقی و نارسایی کلیوی، در سطح جمعیتی خطر بیشتری برای سلامت عمومی دارد.
جمع‌بندی و توصیه‌های پایانی
دیابت نوع ۲ یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در جهان امروز است که به‌تدریج پیشرفت می‌کند. علائم اولیه ممکن است ساده به‌نظر برسند، اما اگر جدی گرفته نشوند، می‌توانند به عوارض خطرناک قلبی، کلیوی، چشمی و عصبی منجر شوند. خبر خوب این است که دیابت نوع ۲ با آگاهی، تغییر سبک زندگی، پیگیری پزشکی و پایبندی به درمان قابل کنترل و حتی در مراحل اولیه قابل پیشگیری است.
- معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای را برای غربالگری، تشخیص زودهنگام و کنترل درمان جدی بگیرید.
- تغذیه سالم و ورزش منظم را بخشی از سبک زندگی کنید.
- استرس را مدیریت کنید و خواب کافی داشته باشید.
- مصرف داروها را دقیقاً طبق دستور پزشک ادامه دهید.
- از خودمراقبتی غافل نشوید، چرا که مدیریت موفق دیابت نوع ۲ یک مسیر طولانی اما قابل‌پیمودن است.
سناریو
سناریو ۱: کشف اتفاقی در چکاپ
آقای ۵۰ سالهای برای چکاپ سالانه به پزشک مراجعه می‌کند. او هیچ علامت خاصی ندارد اما در آزمایش خون، FBS=132 mg/dl و HbA1c=6.8% گزارش می‌شود. پزشک به او توضیح می‌دهد که مبتلا به دیابت نوع ۲ است، در حالی که خودش باور نمی‌کند چون هیچ علامتی نداشته است. این سناریو نشان می‌دهد بیماری میتواند خاموش باشد و اهمیت غربالگری را برجسته می‌کند.
سناریو ۲: علائم کلاسیک اما نادیده گرفته‌شده
خانم ۴۵ سالهای طی سه ماه گذشته دچار تکرر ادرار شبانه، تشنگی مفرط و کاهش وزن غیرمنتظره شده است. او ابتدا این علائم را به گرما و استرس شغلی نسبت می‌دهد. وقتی برای درمان زخم دیر بهبود پایش به پزشک مراجعه می‌کند، آزمایش‌ها نشان می‌دهند که مبتلا به دیابت نوع ۲ است. این سناریو اهمیت توجه به علائم هشداردهنده را یادآوری می‌کند.
سناریو ۳: بیمار با اضافه وزن و سابقه خانوادگی
مرد ۳۸ سالهای با BMI=31 و سابقه خانوادگی دیابت به پزشک مراجعه می‌کند. او شکایتی ندارد اما در آزمایش‌ها، FBS=112 mg/dl گزارش می‌شود که نشان‌دهنده پره‌دیابت است. پزشک توصیه می‌کند ۱۰٪ وزنش را کاهش دهد و فعالیت بدنی روزانه داشته باشد. بعد از یک سال، وزنش ۸ کیلو کم می‌شود و قند خون به محدوده طبیعی برمی‌گردد. این سناریو تأکید می‌کند که پیشگیری عملی است.
سناریو ۴: عارضه حاد دارویی
مرد ۵۵ ساله مبتلا به دیابت نوع ۲ که داروهای خوراکی مصرف می‌کند، به علت افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) با علائمی مانند تعریق و گیجی به اورژانس منتقل می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد او داروکاهنده قند خون را مصرف کرده ولی وعده غذایی‌اش را جا انداخته است. این سناریو اهمیت مصرف صحیح داروها را برجسته می‌کند.
سناریو ۵: عارضه مزمن دیابت
خانم ۶۰ ساله با ۱۰ سال سابقه دیابت کنترل‌نشده، به دلیل کاهش بینایی به چشم‌پزشک مراجعه می‌کند. معاینه و آنژیوگرافی چشم نشان می‌دهد که دچار رتینوپاتی دیابتی است. این سناریو اهمیت پیگیری منظم سالانه توسط چشم‌پزشک را نشان می‌دهد.
سناریو ۶: دیابت در زنان
خانم ۳۵ سالهای با PCOS و قاعدگی نامنظم به پزشک مراجعه می‌کند. آزمایش‌ها نشان‌دهنده مقاومت به انسولین هستند. پزشک به او هشدار می‌دهد که اگر سبک زندگی‌اش را اصلاح نکند، در سالهای آینده در معرض دیابت نوع ۲ خواهد بود. این سناریو پیوند PCOS و دیابت را آموزش می‌دهد.
سناریو ۷: پای دیابتی
آقای ۶۵ سالهای که سابقه طولانی دیابت دارد، با زخم عمیق در کف پا مراجعه می‌کند. او بیان می‌کند که به علت بی‌حسی پا، زخم را دیر متوجه شده است. معاینه نشان می‌دهد عفونت گسترده وجود دارد و احتمال قطع عضو مطرح می‌شود. این سناریو اهمیت مراقبت از پا را یادآوری می‌کند.
سناریو ۸: استفاده از تکنولوژی نوین
خانم ۴۰ سالهای مبتلا به دیابت نوع ۲ از دستگاه مانیتورینگ مداوم قند خون (CGM) استفاده می‌کند. او میتواند تغییرات قند خونش را لحظه‌ای ببیند و رژیم غذایی و داروهایش را دقیق‌تر تنظیم کند. این سناریو نشان می‌دهد که روش‌های نوین مدیریت دیابت چگونه کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشند.
سوالات متداول
سوالات متداول
خیر، اما می‌توان آن را با تغییر سبک زندگی، مصرف دارو و یا تزریق انسولین آن را به‌خوبی کنترل کرد. در برخی موارد کاهش وزن چشمگیر نیز میتواند بیماری را به حالت بهبود طولانی‌مدت ببرد.
خیر. بسیاری از بیماران با داروهای خوراکی کنترل می‌شوند. انسولین معمولاً در مراحل پیشرفته یا هنگام کنترل‌نشدن قند خون تجویز می‌شود.
در افراد بالای ۴۵ سال یا کسانی که اضافه‌وزن و عوامل خطر دارند (مانند سابقه خانوادگی یا فشار خون بالا) باید آزمایش‌های دوره‌ای انجام شود.
بله، به ویژه در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که مقاومت انسولینی و اختلالات هورمونی دارند. در مردان هم اختلال در کیفیت اسپرم ممکن است رخ دهد.
در کوتاه‌مدت می‌توانند به کاهش قند خون کمک کنند، اما باید تحت نظر متخصص تغذیه باشند تا از کمبود مواد مغذی جلوگیری شود.