چاقی مفرط: زنگ خطری برای سلامتی شما (راهنمای جامع شناخت و مقابله)

زندگی سالمزمان حدودی مطالعه: 6 دقیقهتاریخ انتشار: 9 مهر 1404تاریخ بروزرسانی: 17 مهر 1404

آنچه در این مقاله میخوانید

چاقی مفرط (BMI ≥ ۴۰) یک بیماری مزمن اپیدمیک است که با عدم تعادل انرژی، عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود و خطر دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و اختلالات روانی را به شدت افزایش می‌دهد. این راهنما جامع، از تشخیص با BMI و علائم مانند خستگی و درد مفاصل تا درمان‌های مؤثر شامل رژیم غذایی سالم، ورزش، داروهای FDA-approved و جراحی، راهکارهای شخصی‌سازی‌شده برای مقابله ارائه می‌دهد.
چاقی مفرط: زنگ خطری برای سلامتی شما (راهنمای جامع شناخت و مقابله)

مطالب این مقاله برای افزایش آگاهی عمومی تهیه شده‌ و نمی‌تواند جایگزین تشخیص و توصیه اختصاصی پزشک باشد. هر فرد شرایطی منحصر به فرد دارد، بنابراین برای دریافت راهنمایی دقیق،مطمئن و شخصی سازی شده، مشاوره با پزشکان دیجی‌مراقب بهترین انتخاب است.

مقدمه

چاقی یک بیماری مزمن است که در جهان به سطح اپیدمی رسیده است و سالانه حداقل ۲.۸ میلیون نفر در اثر اضافه‌وزن یا چاقی مفرط جان خود را از دست می‌دهند. خطر ابتلا به فشار خون بالا، دیابت نوع 2، بیماری عروق کرونر قلب، سکته مغزی و برخی سرطان‌ها از عوارض چاقی می‌باشند. شاخص تودهٔ بدنی (BMI) یک شاخص رایج برای طبقه‌بندی اضافه‌وزن و چاقی در بزرگسالان است. به چاقی کلاس سه، چاقی مفرط می‌گویند و سازمان جهانی بهداشت آن را با عنوان BMI برابر یا بیشتر از 40 تعریف می‌کند. شیوع چاقی و چاقی مفرط از سال 2000 تا 2018 افزایش یافته است. این افزایش مانند گذشته فقط مختص کشورهای پردرآمد نیست، اکنون در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط نیز شایع است. پزشکان، تغییر سبک زندگی به سبک زندگی سالم، درمان روان‌شناختی، دارودرمانی و روش‌های کاهش وزن با رژیم غذایی سالم و ورزش منظم را گزینه‌های درمانی برای چاقی مفرط یا همان چاقی کلاس III می‌دانند.

در این بخش از مجله دیجی‌مراقب، قصد داریم به‌صورت جامع و کامل به موضوع چاقی مفرط و تمامی نکات ضروری و اطلاعات کاربردی مرتبط با این پدیده بپردازیم.
درمان چاقی مفرط در رشت با خدمات تخصصی کلینیک دیجی مراقب؛ شامل مشاوره تغذیه، تغییر سبک زندگی، دارودرمانی و جراحی کاهش وزن.
چاقی مفرط: بیماری مزمن با پیامدهای جدی

چاقی مفرط چیست؟

برای یک فرد، چاقی معمولاً نتیجه عدم‌تعادل بین کالری دریافتی و کالری مصرفی است. افزایش مصرف غذاهای پرانرژی، بدون فعالیت بدنی کافی و منظم، منجر به عدم‌تعادل انرژی و افزایش وزن خواهد شد. چاقی کلاس III، که قبلاً به‌عنوان چاقی مفرط (morbid obesity) شناخته می‌شد، یک بیماری مزمن پیچیده است که در آن شاخص توده‌بدنی (BMI) شما 40 یا بالاتر است. مقیاس BMI همیشه دقیق نیست. بنابراین، ارائه‌دهندگان خدمات درمانی ممکن است از آزمایش‌ها و ابزارهای دیگری برای ارزیابی چاقی استفاده کنند. چاقی مفرط می‌تواند منجر به چندین بیماری جدی برای سلامتی، مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی شود. چاقی مفرط قابل‌درمان است اما نکته‌ای که باید مدنظر داشت این است که هیچ راه‌حل سریعی وجود ندارد.

علائم چاقی مفرط

هیچ علامت خاصی ویژه چاقی مفرط وجود ندارد. در کل، ویژگی اصلی چاقی مفرط داشتن شاخص توده‌بدنی (BMI) 40 یا بالاتر، تجمع زیاد چربی در اطراف بدن و بروز عوارضی مانند فشارخون بالا است.

یک‌سری از عوارضی که فرد مبتلا به چاقی مفرط ممکن است تجربه کند شامل:

  • تعریق
  • خستگی
  • درد مفاصل و کمر
  • مشکل در تنفس
  • مشکلات خواب، از جمله خروپف
  • مشکل در فعالیت بدنی
  • اعتمادبه‌نفس پایین و احساس انزوا
  • فشارخون بالا و سایر علائم سندرم متابولیک

علل چاقی (اولیه، ثانویه به داروها، هورمون‌ها و بیماری‌ها)

در بیشتر مواقع، چاقی یک بیماری چندعاملی است، یعنی چند مورد باهم باعث به‌وجود آمدن چاقی مفرط می‌شوند، مواردی نظیرِ محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند (برای مثال سبک زندگی ناسالم)، عوامل روانی-اجتماعی و ژنتیک. همان‌طور که پیش‌تر هم ذکر شد علت اصلی اضافه‌وزن و چاقی ناشی از عدم تعادل بین دریافت انرژی و مصرف انرژی است.

متن انگلیسی

Obesity is generally caused by consuming more calories – particularly those in fatty and sugary foods – than you burn off through physical activity. The excess energy is stored by the body as fat.

ترجمه فارسی

چاقی عموماً ناشی از مصرف کالری بیشتر (به‌ویژه کالری موجود در غذاهای چرب و شیرین) نسبت به کالری سوزانده‌شده از طریق فعالیت بدنی است. انرژی اضافی توسط بدن به‌صورت چربی ذخیره می‌شود.

منبع نقل قول

مواردی که می‌توانند منجر به چاقی شوند شامل

غذاهای پرکالری و ارزان

خوردن مقادیر زیادی غذای ارزان و پرکالری مانند فست‌فودها و گذراندن زمان زیادی بدون فعالیت در حالت نشسته، پشت میز، روی مبل یا در ماشین.

بیماری‌های زمینه‌ای

برخی از بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند در افزایش وزن نقش داشته باشند، مانند کم‌کاری تیروئید، سندرم کوشینگ، سندرم پرادر-ویلی و غیره. همچنین مشکلات پزشکی مانند آرتروز نیز می‌توانند منجر به کاهش فعالیت شوند و به‌سبب این کاهش فعالیت منجر به افزایش وزن شوند. توجه داشته باشید که این نوع بیماری‌ها معمولاً در صورت کنترل مؤثر با دارو، باعث مشکلات وزنی نمی‌شوند.

ژنتیک

در بحث ژنتیک، حداقل 15 ژن مرتبط با چاقی وجود دارد و همچنین برخی سندرم‌های ژنتیکی نیز می‌توانند باعث چاقی شوند، مانند سندرم کوهن، سندرم داون و سندرم پرادر-ویلی.

عدم تعادل هورمونی

بیماری‌های مرتبط با هورمون‌ها که می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند شامل سندرم کوشینگ، کم‌کاری تیروئید و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌باشد.

برخی داروها

داروهای ضدافسردگی، ضدروان‌پریشی، ضدتشنج، کورتیکواستروئیدها، داروهای دیابت و برخی از مسدودکننده‌های گیرنده‌ی بتا (مانند داروهایی نظیر پروپرانولول) می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.

عوامل محیطی

قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی، معروف به دسته‌ی obesogen می‌تواند هورمون‌های شما را تغییر داده و بافت چربی را در بدن شما افزایش دهد.

عوامل جغرافیایی

دسترسی محدود به پارک‌ها، نداشتن راه‌های امن و آسان برای پیاده‌روی یا مکان‌هایی برای ورزش می‌تواند منجر به چاقی شود.

چاقی مفرط و مشکلات آن

چاقی مفرط می‌تواند عوارض جانبی و مشکلاتی را در بسیاری از قسمت‌های بدن شما ایجاد و در به‌وجود آمدن چندین بیماری از جمله موارد زیر نقش داشته باشد:

  • تصلب شرایین (تجمع پلاک در داخل شریان‌ها)
  • مشکلات تنفسی، مانند سندرم هیپوونتیلاسیون چاقی (OHS) و آسم
  • برخی سرطان‌ها، مانند سرطان پانکراس، روده‌ی بزرگ، سینه، کبد، رحم، دهانه‌ی رحم، آندومتر، تخمدان
  • مشکلات گوارشی و بیماری رفلاکس معده‌به‌مری
  • افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی 
  • بیماری قلبی و فشار خون بالا
  • فشار خون بالا (هایپرتنشن)
  • بیماری‌های کلیوی
  • بیماری‌های کبد
  • سنگ کیسه‌ی صفرا
  • استئوآرتریت (مفاصل شما به‌خصوص در اطراف لگن و زانو سریع‌تر فرسوده شده و با گذشت زمان، التهاب مزمن می‌تواند منجر به آسیب دائمی و کاهش تحرک شود)
  • سندرم متابولیک
  • اختلالات خواب، مانند آپنه‌ی انسدادی خواب  
  • دیابت نوع ۲  
  • مشکلات باروری

چاقی مفرط و مشکلات روانپزشکی

ارتباط قوی‌ای بین چاقی مفرط و مشکلات روانی، به‌ویژه اختلالات خلقی وجود دارد، مواردی مانند:

  • استرس
  • افسردگی
  • اختلالات اضطرابی (مثلاً ترس از قضاوت‌شدن توسط دیگران)
  • اختلالات خوردن یا همان پرخوری عصبی
  • اعتمادبه‌نفس پایین (احساس شرم یا انگ‌خوردن به دلیل وزن)

چندین یافته‌ی کلیدی از تحقیقات در سراسر جهان سند تاییدی بر این موضوع هستند که افرادی که با چاقی زندگی می‌کنند، بیشتر احتمال ابتلا به افسردگی دارند، و این ارتباط دوسویه می‌باشد یعنی خطر ابتلا به چاقی در افراد مبتلا به افسردگی نیز به مقدار قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و این مقدار در زنان نسبت به مردان قابل‌توجه‌تر است.

تشخیص چاقی مفرط در کودکان و بزرگسالان

پزشکان و متخصصان تغذیه، چاقی مفرط را تا حدودی با اندازه‌گیری شاخص توده‌ی بدنی (BMI) شما تشخیص می‌دهند. BMI نسبت قد به وزن شماست و BMI بهینه بین 18.5 تا 24.9 است. اگر BMI شما 40 یا بیشتر باشد، ممکن است چاقی مفرط داشته باشید. چرا گفته شد ممکن است؟ زیرا مقیاس BMI برای برخی از جمعیت‌ها همیشه دقیق نیست؛ برای مثال ارائه‌دهندگان خدمات درمانی از مقیاس متفاوتی برای ارزیابی چاقی در کودکان استفاده می‌کنند، چراکه BMI کودکان با بزرگسالان متفاوت است. برای کودکان، BMI وابسته‌به سن و جنس است زیرا ترکیب بدن آن‌ها به‌طور طبیعی با افزایش سن تغییر می‌کند.

به عبارتی دیگر متخصصین مراقبت‌های بهداشتی، برای کودکان از نمودار رشد استفاده کرده و آن را با سایر کودکان هم‌جنس و هم‌سن خود مقایسه می‌کنند که به آن «صدک BMI» گفته می‌شود. به‌عنوان مثال، کودکی که در صدک ۸۰ قرار دارد، BMI بالاتری نسبت به ۸۰٪ از سایر کودکان هم‌جنس و هم‌سن خود دارد.

نقاط مهم در این نمودارهای رشد به شرح زیر است:


محدوده شاخص توده بدنیوضعیت
صدک ۵ یا کمترکمبود وزن
بین صدک ۵ و ۸۴وزن سالم
بین صدک ۸۵ و ۹۴اضافه وزن
صدک ۹۵ یا بالاترچاق
بیشتر یا مساوی صدک ۱۲۰چاقی شدید

از سایر مواردی که برای تایید تشخیص چاقی مفرط استفاده می‌شود، مواردی است نظیر:

  • سطح فعالیت
  • فشار خون
  • سابقه‌ی چاقی و بیماری‌های مرتبط با وزن در خانواده: مانند دیابت
  • سایر بیماری‌ها یا مصرف یک‌سری از داروها
  • عادات غذایی: این مورد می‌تواند شامل نوع غذا و تعداد دفعات آن و اندازه‌ی وعده‌های غذایی باشد
  • وضعیت سلامت روان: از جمله دوره‌های افسردگی و مشکلات خواب

در بزرگسالانی که باردار نیستند، گاهی از اندازه‌گیری دور کمر برای کمک به تشخیص چاقی استفاده می‌شود:

  • دور کمر بیش از 35 اینچ (89 سانتی‌متر) برای زنان
  • دور کمر بیش از 40 اینچ (101 سانتی‌متر) برای مردان

پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش‌هایی را برای بررسی بیماری‌هایی که می‌توانند باعث افزایش وزن شوند، برای تشخیص چاقی شما توصیه کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:

  • آزمایش متابولیک پایه
  • آزمایش پروتئین واکنشی C (CRP)
  • شمارش کامل خون
  • هموگلوبین A1C (HbA1C)
  • آزمایش‌های عملکرد کلیه
  • آزمایش‌های لیپیدی
  • آزمایش‌های عملکرد کبد
  • آزمایش هورمون تحریک‌کننده‌ی تیروئید (TSH)
  • آزمایش ادرار
  • آزمایش ویتامین D

همچنین ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند الکتروکاردیوگرام (EKG) و مطالعات خواب هم گرفته شود.

شاخص توده بدنی (BMI) (روش محاسبه و جدول دسته‌بندی‌ها)

شاخص توده بدنی (BMI) یک ابزار غربالگری پزشکی است که با استفاده از وزن (کیلوگرم) تقسیم بر مجذور (توان دوم) قد (متر مربع) محاسبه می‌گردد. به عبارتی دیگر معیاری است که نشان می‌دهد آیا وزن شما برای قدتان متناسب است یا خیر:

BMI= (قد به توان 2) وزن تقسیم بر

برای مثال اگر قد شما 180 سانتی متر و وزن شما 90 کیلوگرم باشد، BMI شما می شود 90 تقسیم بر (1.8 ضربدر 1.8) که به عبارتی 90 تقسیم بر 3.24 و BMI شما  27.8 می شود که در محدوده اضافه وزن قرار می‌گیرد.

در بیشتر افراد، BMI با چربی بدن مرتبط است یعنی هرچه عدد بالاتر باشد، ممکن است چربی بدن بیشتری داشته باشید، اما در برخی موارد دقیق نیست و برای تشخیص قطعی چاقی استفاده نمی‌شود چراکه عضله، تراکم استخوان ، جنسیت و سایر عواملی که می‌توانند بر وزن شما تأثیر بگذارند را در نظر نمی‌گیرد. به همین دلیل محاسبه BMI برای برخی از افراد از جمله کودکان و جوانان زیر 18 سال، زنان باردار و ورزشکاران معیار مناسبی نیست، اما برای اکثر افراد، BMI نشانه مفیدی است که آیا وزن سالمی دارند، اضافه وزن دارند یا چاق هستند. فلذا از BMI و سایر ابزارها و آزمایش‌ها برای ارزیابی وضعیت سلامت و خطرات فرد استفاده می‌کنند.

در جدول زیر محدوده‌های طبقه بندی BMI را مشاهده می‌کنید:


شاخص توده بدنیوضعیت
کمتر از ۱۸.۵کمبود وزن
۱۸.۵ تا ۲۴.۹محدوده بهینه
۲۵ تا ۲۹.۹اضافه وزن
۳۰ تا ۳۴.۹چاقی کلاس I
۳۵ تا ۳۹.۹چاقی کلاس II
بیش از ۴۰چاقی کلاس III یا همان چاقی مفرط

انواع چاقی مفرط (مرکزی، محیطی)

متن انگلیسی

According to fat distribution, obesity is classified central (android) and peripheral (gynoid) type.

ترجمه فارسی

بر اساس توزیع چربی، چاقی به نوع مرکزی (آندروئید) و محیطی (ژینوئید) طبقه‌بندی می‌شود.

منبع نقل قول
در چاقی مرکزی که به‌عنوان چاقی «سیبی شکل» یا «مردانه» هم شناخته می‌شود، چربی ناحیه‌ی شکم افراد را اشغال می‌کند، ولی در نوع محیطی که به‌عنوان چاقی «گلابی شکل» نیز شناخته می‌شود و در خانم‌ها شایع‌تر است، تجمع بیش از حد چربی بدن در قسمت تحتانی بدن، به‌ویژه در باسن، ران‌ها و اطراف لگن دیده می‌شود. این بدان معناست که در نوع محیطی لگن تقریباً گرد است و باسن در مقایسه با افراد عادی بزرگ‌تر به نظر می‌رسد.

افراد دارای چاقی مرکزی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با چاقی مانند دیابت نوع ۲، سندرم متابولیک و بیماری قلبی هستند. علاوه بر این، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، نقرس و اکثر سرطان‌ها با توزیع چربی نوع مرکزی مرتبط است. چاقی مرکزی همچنین می‌تواند در برخی دیگر از قسمت‌های بالاتنه بدن مانند ناحیه‌ی بالای سینه، گردن و حتی شانه‌ها نیز نشان داده شود. بنابراین افراد دارای چاقی مرکزی در برابر بیماری‌های مرتبط با چاقی آسیب‌پذیرتر هستند.

در سوی دیگر شواهد کمی وجود دارد که نشان می‌دهد توزیع چربی محیطی ممکن است نقش محافظتی داشته باشد.

درمان چاقی مفرط

درمان چاقی مفرط بسیار شخصی می‌باشد، یعنی در هر فرد منحصر‌به‌خود فرد است. بنابراین، به یک برنامه‌ی درمانی نیاز دارید که مختص وضعیت و اهداف شما باشد. شما و پزشک‌تان می‌توانید با هم برنامه‌ای تهیه کنید که علل اصلی چاقی را درمان کند.

یکسری استراتژی‌هایی وجود دارند که در کنار اصول کاهش وزن می‌توانند در این مسیر به شما کمک کنند که شامل:

  • تعیین اهداف واقع‌بینانه برای کاهش وزن:
  توجه داشته باشید که کاهش تنها ۳٪ از وزن اولیه‌ی بدن می‌تواند خطر ابتلا به عوارض مرتبط با چاقی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد، بنابراین نیاز نیست که با اعداد و ارقام بالا در ابتدا مخل روند خود شوید.

  • آهسته‌تر غذا خوردن و توجه به نوع و زمان مصرف خوراکی‌ها:
  به‌عنوان مثال، عدم حواس‌پرتی با تماشای تلویزیون

  • اجتناب از موقعیت‌هایی که می‌دانید ممکن است وسوسه‌ی پرخوری شوید
  • مشارکت دادن خانواده و دوستان در تلاش‌های کاهش وزن

به‌طور کلی اصول مدیریت چاقی مفرط می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

  • تغییرات سبک زندگی سالم
  • داروها
  • روش‌ها و جراحی‌های کاهش وزن
  • درمان رفتاری و روانشناختی:
از آنجایی که بیماری‌های سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب در بین افراد چاق به میزان بالایی رخ می‌دهد، پزشک ممکن است روان‌درمانی را توصیه کند، مانند:

  • درمان شناختی-رفتاری (CBT)
  • درمان دیالکتیکی-رفتاری (DBT)
  • روان‌درمانی بین‌فردی (IPT)

سبک زندگی برای درمان چاقی مفرط

سبک زندگی سالم می‌تواند به شما در مدیریت چاقی، بهبود سلامت کلی و کاهش وزن کمک کند، مواردی از جمله:


تغییرات غذایی

یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما در یادگیری در مورد اینکه کدام غذاها بخشی از یک الگوی غذایی سالم هستند کمک کند. آنها معمولاً برنامه غذایی DASH را برای چاقی توصیه می‌کنند.

فعالیت بدنی

کاهش میزان کالری در رژیم غذایی به شما در کاهش وزن کمک می‌کند، اما حفظ وزن سالم نیاز به فعالیت بدنی برای سوزاندن انرژی دارد. پزشکان توصیه می‌کنند که بزرگسالان باید حداقل 150 دقیقه فعالیت با شدت متوسط ​​در هفته انجام دهند. به عنوان مثال، 5 جلسه ورزش 30 دقیقه‌ای در هفته. فعالیت هایی مانند : پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری ، شنا و رقص.

خواب سالم

برای مدیریت چاقی، داشتن خواب سالم (در صورت نیاز دریافت درمان برای اختلالات خواب) ضروری است.

مدیریت استرس

استرس مزمن می‌تواند به افزایش وزن کمک کند. یادگیری مقابله با استرس به روشی سالم، مانند مدیتیشن یا تمرینات تنفسی، مهم و بسیار تاثیرگذار است.

بهترین رژیم غذایی برای چاقی مفرط

برای رژیم غذایی هیچ قانون واحدی وجود ندارد که برای همه صدق کند، اما برای کاهش وزن با مقدار مناسب و پایدار ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته، به اکثر افراد توصیه می‌شود که میزان مصرف انرژی روزانه‌ی خود را حدود ۶۰۰ کالری کاهش دهند. برای اکثر مردان، این به معنای مصرف حداکثر ۱۹۰۰ کالری در روز و برای اکثر زنان، حداکثر ۱۴۰۰ کالری در روز است.

بهترین راه برای دستیابی به این هدف، جایگزینی انتخاب‌های غذایی ناسالم و پرانرژی مانند فست‌فود، غذاهای فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های شیرین (به‌ویژه صنعتی‌ها) با انتخاب‌های سالم‌تر است.

یک رژیم غذایی سالم باید شامل موارد زیر باشد:

  • میوه و سبزیجات فراوان
  • وعده‌های غذایی بر پایه‌ی سیب‌زمینی، نان، برنج، ماکارونی و سایر غذاهای نشاسته‌دار (در حالت ایده‌آل باید انواع پرفیبر و غلات کامل را انتخاب کنید)
  • مقداری شیر و لبنیات یا جایگزین‌های لبنی
  • مقداری گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، لوبیا و سایر منابع پروتئین غیرلبنی
  • فقط مقدار خیلی کمی غذا و نوشیدنی که چربی و قند بالایی دارند

سعی کنید از غذاهای حاوی نمک زیاد خودداری کنید زیرا می‌توانند فشار خون شما را افزایش دهند، که می‌تواند برای افرادی که از قبل با چاقی زندگی می‌کنند خطرناک باشد. همچنین باید اطلاعات کالری هر نوع غذا و نوشیدنی که مصرف می‌کنید را بررسی کنید تا مطمئن شوید که از حد مجاز روزانه‌ی خود تجاوز نمی‌کنید.

توجه داشته باشید که حتماً از رژیم‌های غذایی زودگذر که شیوه‌های ناامن دارند، مثل بدون غذا ماندن برای مدت طولانی یا حذف کامل گروه‌های غذایی، اجتناب کنید. این نوع رژیم‌ها مؤثر و پایدار نیستند و می‌توانند باعث احساس بیماری شما هم شوند. یک برنامه‌ی غذایی ایده‌آل باید شما را در مورد مسائلی مانند اندازه‌ی وعده‌های غذایی و ایجاد تغییرات رفتاری و تغذیه‌ای سالم راهنمایی کند.

به‌طور کلی پزشکان کاهش وزن خیلی سریع را به هیچ وجه توصیه نمی‌کنند چراکه می‌تواند با بروز برخی بیماری‌ها همراه بوده و برای فرد مشکلات سلامتی ایجاد کند.

داروهای چاقی که تاییدیه غذا و دارو دارند و اندیکاسیون استفاده از درمان دارویی در افراد

هنگامی که تغییرات سالم در سبک زندگی کافی نباشد، پزشک شما ممکن است داروهای تأیید شده توسط FDA (سازمان غذا و دارو آمریکا) را توصیه کند. داروهای ضدچاقی می‌توانند ابزاری قدرتمند در مدیریت چاقی باشند، به‌خصوص هنگامی که با اصلاحات سبک زندگی مانند تغییرات غذایی و ورزش همراه شوند. داروهای ضدچاقی برای کمک به کاهش وزن با تأثیر بر جنبه‌های مختلف اشتها و متابولیسم طراحی شده‌اند. پزشکان معمولاً این داروها را برای افرادی با BMI 30 یا بالاتر تجویز می‌کنند، یا ممکن است آن‌ها را برای افرادی با BMI 27 یا بالاتر که دارای بیماری‌های مرتبط با چاقی مانند دیابت نوع ۲ یا فشار خون بالا هستند، تجویز کنند. بیشتر این داروها عمدتاً با کنترل اشتهای شما عمل می‌کنند. برای مثال، آن‌ها بر انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌هایی که گرسنگی و سیری را تنظیم می‌کنند تأثیر می‌گذارند و به شما کمک می‌کنند زودتر احساس سیری کنید و مصرف غذا را کاهش دهید.

داروهای ضدچاقی که معمولا تجویز می‌شوند عبارتند از:

  • اورلیستات
  • فنترمین
  • فنترمین-توپیرامات
  • نالترکسون-بوپروپیون
  • لیراگلوتاید
  • سمگلوتاید

نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه داشته باشید:

  • تیرزپاتید

متن انگلیسی

You should only use weight management medicines if a doctor or pharmacist recommends them for you. They will look at your individual health needs to decide if the medicine is safe and right for you, taking into account the benefits and any possible side effects.

ترجمه فارسی

که شما فقط باید در صورتی از داروهای مدیریت وزن استفاده کنید که پزشک یا داروساز آن‌ها را برای شما توصیه کند. آن‌ها با در نظر گرفتن مزایا و هرگونه عوارض جانبی احتمالی، نیازهای سلامتی فردی شما را بررسی می‌کنند تا تصمیم بگیرند که آیا دارو برای شما ایمن و مناسب است یا خیر.

منبع نقل قول
نام دارونحوه مصرفشرایط تجویزمدت درمانموارد منع مصرف
اورلیستاتخوراکی، ۳ بار در روزBMI ≥ 30 یا BMI ≥ 28 با بیماری‌های مرتبط۳ ماه (در صورت کاهش بیش از ۵٪ وزن)بارداری، شیردهی، بیماری‌های کبدی یا کلیوی
فنترمینخوراکی، روزانهکوتاه‌مدت، برای افراد با BMI بالاکوتاه‌مدتبیماری قلبی، فشار خون بالا، بارداری، اعتیاد
فنترمین-توپیراماتخوراکی، روزانهBMI ≥ 30 یا BMI ≥ 27 با بیماری‌های مرتبطبررسی ماهانهبارداری، گلوکوم، پرکاری تیروئید
نالترکسون-بوپروپیونخوراکی، روزانهBMI ≥ 30 یا BMI ≥ 27 با بیماری‌های مرتبطبررسی ماهانهتشنج، اختلالات روانی، مصرف الکل یا مواد مخدر
لیراگلوتاید (ساکسندا)تزریقی، روزانهBMI ≥ 35 یا BMI ≥ 32.5 با خطر قلبی بالا۳ ماه (در صورت کاهش بیش از ۵٪ وزن)بارداری، شیردهی، بیماری‌های کبدی یا کلیوی
سماگلوتاید (Wegovy)تزریقی، هفته‌ای یک‌بارBMI ≥ 30 با مشکلات سلامتی مرتبط۶ ماهبارداری، شیردهی، بیماری‌های خاص
تیرزپاتید (مونجارو)تزریقی، هفته‌ای یک‌بارBMI ≥ 40 با حداقل ۴ بیماری مرتبط با وزن۶ ماه (در صورت کاهش بیش از ۵٪ وزن)بارداری، شیردهی، بیماری‌های خاص


حال به بررسی یک‌سری از این داروها می‌پردازیم:

اورلیستات

اورلیستات با جلوگیری از جذب حدود یک‌سوم چربی غذایی که می‌خورید، عمل می‌کند. اورلیستات معمولاً فقط در صورتی توصیه می‌شود که تلاش قابل‌توجهی برای کاهش وزن از طریق رژیم غذایی، ورزش یا تغییر سبک زندگی خود انجام داده باشید و باید این کار را در طول درمان و پس از قطع مصرف دارو نیز ادامه دهید.

اندیکاسیون‌ها و موارد مصرف:
  • شاخص توده‌ی بدنی (BMI) 28 یا بیشتر به همراه سایر بیماری‌های مرتبط با وزن، مانند فشار خون بالا یا دیابت نوع ۲
  • شاخص توده‌ی بدنی BMI 30 یا بیشتر

اورلیستات معمولاً برای زنان باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود.

مدت زمان مصرف:
درمان با اورلیستات فقط در صورتی باید بیش از ۳ ماه ادامه یابد که ۵٪ از وزن بدن خود را از دست داده باشید. یعنی اگر پس از مصرف اورلیستات به مدت ۳ ماه وزن کم نکردید، بعید است که این دارو برای شما درمان مؤثری باشد و باید برای ادامه مصرف حتماً از پزشک خود مشورت بگیرید. این دارو معمولاً ظرف ۱ تا ۲ روز بر نحوه‌ی هضم چربی تأثیر می‌گذارد.

تیرزپاتید، سماگلوتید و لیراگلوتید داروهای کاهش وزن هستند که به‌صورت تزریقی مصرف می‌شوند. این داروها با ایجاد احساس سیری و کاهش زمان خالی شدن معده، به کاهش اشتهای شما کمک می‌کنند. شما باید در هنگام مصرف این داروها، یک رژیم غذایی متعادل و کم‌کالری داشته باشید و مرتباً ورزش کنید.

لیراگلوتاید (ساکسندا)

لیراگلوتاید یک‌بار در روز مصرف می‌شود. شما فقط در صورتی می‌توانید لیراگلوتاید مصرف کنید که توسط یک پزشک یا متخصص تغذیه برای شما تجویز شده باشد.

موارد مصرف:
  • شاخص توده‌ی بدنی (BMI) شما 35 یا بیشتر باشد، یا BMI شما 32.5 یا بیشتر به همراه بیماری‌های قلبی باشد
  • هایپرگلیسمی (قند خون بالا) غیر دیابتی داشته باشید
  • در معرض خطر بالای مشکلات قلبی مانند حملات قلبی یا سکته مغزی باشید، به‌عنوان مثال به دلیل فشار خون بالا یا کلسترول بالا

لیراگلوتاید برای بزرگسالان تا 75 سال مناسب است. در صورت بارداری، تلاش برای بارداری یا شیردهی یا داشتن برخی بیماری‌های خاص مانند مشکلات کبدی یا کلیوی، مصرف آن توصیه نمی‌شود.

مدت زمان مصرف لیراگلوتاید هم به‌صورت ۳ ماه می‌باشد که معمولاً فقط در صورتی به مصرف دارو ادامه می‌دهید که حداقل ۵٪ از وزن بدن خود را از دست داده باشید.

سماگلوتاید (Wegovy)

سماگلوتاید هفته‌ای یک‌بار مصرف می‌شود.

اندیکاسیون‌های مصرف:
  • فقط در صورتی که به دلیل وزن خود مشکلات سلامتی داشته باشید و BMI شما بالاتر از حدود 30 باشد، سماگلوتاید برای شما تجویز می‌شود.
  • سماگلوتاید در صورت بارداری، تلاش برای بارداری یا شیردهی یا داشتن شرایط خاص سلامتی توصیه نمی‌شود.

مدت زمان مصرف سماگلوتاید برای مدت ۶ ماه است و بعد از آن بررسی خواهد شد که مناسب بوده است یا خیر.

تیرزپاتید (مونجارو)

تیرزپاتید هفته‌ای یک‌بار مصرف می‌شود و برای مدیریت وزن بزرگسالانی که با چاقی مفرط و سایر مشکلات سلامتی مرتبط با وزن زندگی می‌کنند، مناسب است.

اندیکاسیون‌های مصرف:
اگر BMI شما 40 یا بیشتر است و حداقل ۴ مورد از این بیماری‌های مرتبط با وزن را دارید، ممکن است واجد شرایط دریافت تیرزپاتید از پزشک عمومی باشید:

  • دیابت نوع ۲
  • فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
  • بیماری قلبی (بیماری قلبی عروقی)
  • چربی خون غیرطبیعی (دیس‌لیپیدمی)
  • آپنه انسدادی خواب

اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، شیر می‌دهید یا بیماری‌های خاصی دارید، تیرزپاتید توصیه نمی‌شود.

مدت زمان مصرف تیرزپاتید برای مدت ۶ ماه است و سپس پزشک شما را معاینه خواهد کرد. معمولاً فقط در صورتی به مصرف دارو ادامه می‌دهید که حداقل ۵٪ از وزن بدن خود را از دست داده باشید.

انواع اعمال جراحی و اندیکاسیون جراحی در افراد

گاهی تغییرات سبک زندگی و داروهای کاهش وزن ممکن است کافی نباشند. در این صورت، ممکن است واجد شرایط روش‌های کاهش وزن آندوسکوپی یا جراحی‌های چاقی باشید.

اندیکاسیون افراد برای عمل جراحی بدین صورت می‌باشد که:
  • شاخص توده‌ی بدنی (BMI) آن‌ها 40 یا بیشتر، یا بین 35 تا 39.9 است و یک بیماری جدی دارند که می‌تواند با کاهش وزن بهبود یابد، مانند دیابت نوع ۲ یا فشار خون بالا
  • تمام اقدامات غیرجراحی مناسب امتحان شده است، اما فرد به کاهش وزن کافی و از نظر بالینی مفید دست نیافته یا آن را حفظ نکرده است

روش‌های کاهش وزن به شیوه‌ی آندوسکوپی شامل موارد زیر است:
  • گاستروپلاستی اسلیو آندوسکوپی (ESG): پزشک، یک دستگاه بخیه را به آندوسکوپ متصل می‌کند تا بخشی از معده‌ی شما را با بخیه ببندد.
  • بالون داخل معده: پزشک یک ایمپلنت پزشکی (بالون) را در معده‌ی شما قرار می‌دهد تا به شما کمک کند احساس سیری کنید و میزان غذایی که مصرف می‌کنید را کاهش دهید.

جراحی‌های چاقی شامل موارد زیر است:
  • جراحی بای‌پس معده: جراح بخش کوچکی از معده‌ی شما را به قسمت میانی روده‌ی شما متصل می‌کند و قسمت اول روده‌ی شما را دور می‌زند.
  • گاسترکتومی اسلیو: جراح بخش بزرگی از معده‌ی شما را برمی‌دارد که باعث می‌شود با غذای کمتری احساس سیری کنید.
  • جراحی حلقه‌ی معده: جراح یک حلقه‌ی توخالی را در اطراف قسمت بالایی معده‌ی شما قرار می‌دهد که باعث کوچک‌تر شدن معده می‌شود.

درمان سریع چاقی کل بدن؛ واقعیت یا تبلیغ؟

مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن تدریجی نسبت به کاهش وزن سریع، تأثیر بهتری بر کاهش چربی بدن و حفظ نرخ متابولیسم پایه (RMR) دارد. برای مثال همان‌طور که در بخش داروهای مورد تأیید FDA برای کاهش وزن هم اشاره کردیم، این داروها می‌توانند کاهش وزن قابل‌توجهی ایجاد کنند، اما آن‌ها هم این کاهش وزن را در طول هفته‌ها و ماه‌ها انجام می‌دهند (مثلاً 13.7٪ تا 20.2٪ کاهش وزن در حدود 72 هفته).

یکسری رژیم‌های غذایی بسیار کم کالری و کم‌کربوهیدرات سنگین نیز برای کاهش وزن سریع وجود دارند:

  • رژیم غذایی بسیار کم کالری (VLCD): جایی است که شما کمتر از ۸۰۰ کالری در روز مصرف می‌کنید. این رژیم‌های غذایی می‌توانند منجر به کاهش سریع وزن شوند، اما برای همه افراد روش مناسب یا ایمنی نمی‌باشد و به‌طور معمول برای مدیریت چاقی توصیه نمی‌شود.
  • رژیم‌های غذایی بسیار کم کربوهیدرات (VLCD): معمولاً فقط در صورتی توصیه می‌شوند که شما یک عارضه‌ی مرتبط با چاقی مفرط داشته باشید که از کاهش سریع وزن بهره‌مند شود. رژیم‌های غذایی بسیار کم کربوهیدرات معمولاً نباید بیش از ۱۲ هفته در یک زمان دنبال شوند و فقط باید تحت نظارت یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی واجد شرایط استفاده شوند.

به‌طور کلی هیچ راه‌حل علمی و ایمن برای «درمان فوری و کامل چاقی» بدون تلاش و زمان وجود ندارد.

جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی

چاقی مفرط (با BMI بالای ۴۰) یک بیماری مزمن و پیچیده است که با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲، برخی سرطان‌ها و اختلالات روانی همراه است. علائمی نظیر خستگی، درد مفاصل، اختلال خواب دارد و می‌تواند سبب مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب شود. تشخیص چاقی مفرط به‌طور عمده با استفاده از شاخص BMI است، ولی از آزمایش‌های خونی و بررسی سلامت روان هم جهت تأیید استفاده می‌شود.

چاقی به دو نوع مرکزی (خطرناک‌تر) و محیطی تقسیم می‌شود و درمان‌هایی که برای آن در نظر گرفته می‌شود شامل تغییر سبک زندگی با رژیم غذایی سالم، ورزش، خواب کافی و مدیریت استرس، استفاده از داروهای تأییدشده مانند لیراگلوتاید و سماگلوتاید، و در موارد شدید، جراحی‌هایی مثل بای‌پس یا اسلیو معده هستند.

توجه داشته باشید که درمان مؤثر چاقی مفرط نیازمند برنامه‌ریزی شخصی‌سازی‌شده، پیگیری مداوم و حمایت روانی است و هیچ راه‌حل فوری برای آن وجود ندارد و بهتر است حتماً قبل از انجام هرکدام از روش‌های کاهش وزن با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت کنید.

سناریوها

سناریو 1: خانم 45 ساله با چاقی مفرط و بیماری‌های همراه

خانم 45 ساله‌ای به پزشک مراجعه می‌کند که سابقه‌ی دیابت نوع ۲، فشار خون و افسردگی دارد. وی با علائمی چون خستگی، تعریق زیاد، درد زانو و اختلال خواب همراه است. در بررسی پزشکی، آزمایش‌های HbA1C، لیپیدها و عملکرد کلیه درخواست می‌شود.

تشخیص:
چاقی مفرط (چاقی تیپ ۳)

اقدامات درمانی:
  • شروع رژیم غذایی DASH با کاهش ۶۰۰ کالری روزانه
  • تجویز لیراگلوتاید با نظارت پزشک
  • ارجاع به روان‌درمانگر به‌دلیل افسردگی خفیف

سناریو 2: پسر نوجوان 16 ساله با چاقی مفرط و مشکلات روان‌پزشکی

پسر نوجوان 16 ساله‌ای با چاقی مفرط (BMI: صدک 97) و مشکلات روان‌پزشکی نظیر اضطراب اجتماعی، پرخوری عصبی و بی‌خوابی به پزشک مراجعه می‌کند.

بررسی پزشکی:
  • ارزیابی روان‌پزشکی کامل
  • بررسی سابقه خانوادگی دیابت و فشار خون  

تشخیص:
چاقی مفرط همراه با مشکلات روان‌پزشکی

اقدامات درمانی:
  • درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
  • مشاوره تغذیه با تمرکز بر اصلاح الگوی غذایی

سناریو 3: مرد 55 ساله با چاقی مرکزی و بیماری‌های قلبی

مرد 55 ساله‌ای با چاقی مرکزی (BMI: 41، دور کمر: 105 سانتی‌متر) و سابقه‌ی بیماری قلبی و کلسترول بالا، با علائمی نظیر تنگی نفس و درد قفسه سینه هنگام فعالیت به پزشک مراجعه می‌کند.

بررسی پزشکی:
آزمایش EKG، لیپیدها و CRP

تشخیص:
چاقی مرکزی همراه با بیماری قلبی و کلسترول بالا

اقدامات درمانی:
  • تجویز سماگلوتاید با رژیم کم‌چربی
  • برنامه ورزشی با شدت متوسط (پیاده‌روی سریع)
  • بررسی اندیکاسیون جراحی بای‌پس معده

سناریو 4: دختر 9 ساله با چاقی مفرط و اختلال خواب

دختر 9 ساله‌ای با چاقی مفرط (BMI: صدک 98) و اختلال خواب، بی‌تحرکی و خروپف به پزشک مراجعه می‌کند.

بررسی پزشکی:
بررسی سطح فعالیت و زمان استفاده از صفحه نمایش

تشخیص:
چاقی مفرط همراه با اختلالات خواب و بی‌تحرکی

اقدامات درمانی:
  • ارجاع به متخصص خواب برای بررسی آپنه انسدادی
  • مشاوره تغذیه کودک‌محور
  • آموزش خانواده در زمینه سبک زندگی سالم

سوالات متداول

سوالات متداول

چاقی مفرط یا چاقی تیپ ۳ مرحله‌ی شدیدی از چاقی است که با شاخص توده‌ی بدنی BMI بیشتر از ۴۰ مشخص می‌شود، در حالی که چاقی معمولی به مرحله بعد از اضافه وزن گفته می‌شود و با BMI بیشتر از ۳۰ تعیین می‌شود.
چاقی مفرط علت گستره‌ی زیادی از بیماری‌ها می‌باشد، اما شاخص‌ترین مشکلاتی که ناشی از چاقی مفرط هستند مواردی نظیر: بیماری‌های قلبی عروقی، افسردگی، مشکلات تحرکی و تنفسی و دیابت می‌باشد.
نکته‌ی بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که ما در رژیم غذایی ماده‌ی مغذی خاصی را قرار نیست به‌طور کامل حذف کنیم. به عبارتی دیگر، ما اجازه‌ی مصرف تمام موارد از زیرگروه‌های هرم غذایی را داریم، اما باید مقدار مصرف آن کنترل شده باشد.
  • منابع پروتئین کم‌چرب: پروتئین باعث احساس سیری طولانی‌تر می‌شود و از تحلیل عضلات در رژیم جلوگیری می‌کند. مواردی نظیر سینه مرغ، ماهی، حبوبات، لبنیات کم‌چرب از این دسته‌اند.
  • منابع کم‌کالری، پر از فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها: سبزیجاتی نظیر کلم بروکلی، اسفناج، کاهو، خیار، گوجه
  • منابع دارای فیبر بالا، کنترل‌کننده‌ی قند خون و ایجادکننده‌ی احساس سیری: غلات کامل نظیر جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای
  • چربی‌های سالم کمک‌کننده به تنظیم هورمون‌ها و کاهش التهاب: مثل آووکادو، روغن زیتون، مغزها (بادام، گردو)
  • میوه‌های کم‌قند و تأمین‌کننده‌ی ویتامین‌ها بدون افزایش شدید قند خون: مثل توت‌ها، سیب، پرتقال، گریپ‌فروت
چاقی ارتباط نزدیکی با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارد، وضعیتی که در آن تخمدان‌ها هورمون کافی تولید نمی‌کنند و بنابراین تخمک نه به بلوغ می‌رسد و نه آزاد می‌شود (عدم تخمک‌گذاری)، در نتیجه باعث ناباروری می‌شود.  
در مورد مردان، چاقی می‌تواند هم تعداد اسپرم و هم فعالیت آن‌ها را با تغییرات عملکردی و مورفولوژیکی کاهش دهد.
مطالعات نشان می‌دهد که سالم‌ترین راه برای کاهش وزن، حفظ هدف ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته یا ۲ تا ۳ کیلوگرم در ماه است.
بالن‌های داخل معده برای درمان چاقی مفرط تأیید شده‌اند. این یک تکنیک کم‌تهاجمی با اثربخشی کوتاه‌مدت از نظر دستیابی به کاهش وزن متوسط ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم است.
به هیچ وجه، حذف وعده‌های غذایی می‌تواند اثر معکوس داشته باشد. ساعت‌ها تأخیر در صرف وعده‌ی غذایی می‌تواند احساس گرسنگی را افزایش دهد و خطر مصرف میان‌وعده‌های سریع و اشتهاآور، که سرشار از چربی و قند هستند، را افزایش دهد.
توصیه‌ها برای شروع ورزش منظم، اختصاص روزانه‌ی حدود ۳۰ دقیقه به فعالیت بدنی را توصیه می‌کنند. بنابراین برنامه‌ریزی کارهای روزانه و اختصاص دادن این حداقل زمان برای مراقبت‌های بهداشتی بسیار مهم است. اگر با وجود این، نتوانستید این فاصله را پیدا کنید، می‌توانید آن را به چند بخش حداقل ۱۰ دقیقه‌ای تقسیم کنید.

منابع