درمان خانگی اسهال با مصرف مایعات فراوان، رژیم غذایی سبک، محلول ORS و داروهای گیاهی می‌تواند علائم را سریع کنترل کند و از کم‌آبی بدن جلوگیری کند. در صورت مشاهده علائم خطر یا طولانی شدن اسهال، مراجعه به پزشک ضروری است.
مطالب این مقاله برای افزایش آگاهی عمومی تهیه شده و نمی‌تواند جایگزین تشخیص و توصیه اختصاصی پزشک باشد. هر فرد شرایطی منحصر به فرد دارد، بنابراین برای دریافت راهنمایی دقیق،مطمئن و شخصی سازی شده، مشاوره با پزشکان دیجی‌مراقب بهترین انتخاب است.
چرا درمان خانگی اسهال اهمیت دارد؟
درمان خانگی اسهال به این دلیل اهمیت دارد که مهم‌ترین خطر اسهال، از دست رفتن آب و املاح بدن است. اگر این کمبود به‌موقع جبران نشود، به‌ویژه در کودکان و سالمندان، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. با استفاده از روش‌های ساده خانگی می‌توان علائم را کنترل کرد، شدت بیماری را کاهش داد و در بسیاری از موارد از نیاز به مصرف دارو یا مراجعه فوری به پزشک جلوگیری کرد.
به عنوان مثال، نوشیدن محلول‌های ساده آب و نمک باعث جبران سریع آب و الکترولیت‌ها می‌شود. همچنین رژیم غذایی سبک می‌تواند روده را آرام کند و دفعات اسهال را کاهش دهد. به همین ترتیب، رعایت این نکات ساده باعث می‌شود دوره بیماری کوتاه‌تر شود و بدن فرصت کافی برای بهبود داشته باشد.
انواع اسهال
هنگامی که فرد بیش از سه بار در روز مدفوع آبکی دفع کند، دچار اسهال شده است. بر اساس مدت زمان، اسهال به چهار دسته تقسیم می‌شود:
اسهال حاد
معمولاً یک تا دو روز طول می‌کشد و اغلب بدون درمان خاص برطرف می‌شود. این نوع اسهال بسیار شایع است و بیشتر افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. این نوع از اسهال با درمان های خانگی اسهال به خوبی کنترل می‌شوند.
اسهال مداوم
اگر اسهال بین دو تا چهار هفته ادامه پیدا کند، در دسته اسهال مداوم قرار می‌گیرد. این نوع اسهال معمولا به درمان خانگی اسهال جواب نمی‌دهند و نیازمند بررسی بیشتر پزشکی هستند.
اسهال مزمن
وقتی بیش از چهار هفته ادامه داشته باشد یا پس از دوره‌ای کوتاه از بی‌علامتی دوباره بازگردد، به آن اسهال مزمن گفته می‌شود. در این حالت احتمال وجود بیماری‌های زمینه‌ای جدی‌تر وجود دارد. این نوع اسهال به درمان‌های خانگی اسهال جواب نمی‌دهد.
اسهال خونی
وجود خون در مدفوع همواره علامت هشدار است و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد. درمان‌های خانگی اسهال در این مورد کاربردی ندارد.
نوع اسهال
ویژگی‌ها
اسهال حاد
۱ تا ۲ روزه، بهبود خودبه‌خودی، شایع
اسهال مداوم
۲ تا ۴ هفته، نیاز به بررسی پزشکی
اسهال مزمن
بیش از ۴ هفته، نشانه بیماری جدی‌تر
اسهال خونی
وجود خون در مدفوع، نیاز به مراجعه فوری
جدول مقایسه‌ای انواع اسهال
اینفوگرافیک درمان خانگی اسهال
علائم اسهال
اسهال می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:
مدفوع آبکی بیش از سه بار در روز
دل‌درد و دل‌پیچه
نفخ و صداهای شکمی
تهوع و استفراغ
تب
خون یا موکوس در مدفوع
نیاز فوری به دفع
ضعف و بی‌حالی
علائم خطر: چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در بسیاری از موارد، درمان خانگی اسهال کافی است و علائم ظرف چند روز برطرف می‌شوند. اما در موارد زیر درمان‌های خانگی اسهال کاربردی ندارد و فرد باید به پزشک مراجعه کند:
ادامه‌دار بودن اسهال بیش از دو تا سه روز
علائم کم‌آبی (تشنگی، خشکی لب‌ها، سرگیجه)
درد شدید شکم
وجود خون یا چرک در مدفوع
تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد
اسهال همراه با استفراغ مداوم
درمان خانگی اسهال چگونه عمل می‌کند؟
درمان خانگی اسهال معمولاً سه هدف اصلی دارد:
جبران آب و املاح از دست‌رفته
استفاده از محلول ORS یا نوشیدنی‌های ساده با قند و نمک.
کاهش تحریک روده
مصرف غذاهای ساده و کم‌فیبر دفعات دفع را کم می‌کند.
ایجاد تعادل در فلور روده
پروبیوتیک‌ها با کنترل باکتری‌های مضر شدت اسهال را کاهش می‌دهند.
متن انگلیسی
A significant proportion of diarrheal disease can be prevented through safe drinking water and adequate sanitation and hygiene.
ترجمه فارسی
بخش قابل‌توجهی از بیماری‌های اسهالی از طریق آب آشامیدنی سالم و بهداشت و نظارت کافی قابل پیشگیری است.
برای درمان خانگی اسهال چند راهکار ساده و سریع وجود دارد:
محلول ORS
این محلول بهترین گزینه برای جبران کم‌آبی است. می‌توانید آن را از داروخانه تهیه کنید و یا در منزل تهیه کنید.
پودر ORS
رژیم غذایی سبک
غذاهای ساده مانند برنج پخته، سیب‌زمینی آب‌پز، موز، پوره سیب و نان تست به روده فشار زیادی وارد نمی‌کنند و به بهبود کمک می‌کنند.
غذاهای ساده و سبک روده را آرام کرده و به بهبود عملکرد گوارش کمک می‌کنند
مصرف پروبیوتیک‌ها
چه به‌صورت مکمل‌های موجود در داروخانه‌ها و چه به‌صورت لبنیات پروبیوتیک، به بازسازی فلور روده کمک می‌کنند.
دمنوش‌های گیاهی
بابونه و چای سبز نمونه‌هایی از نوشیدنی‌های گیاهی هستند که در درمان خانگی اسهال استفاده می‌شوند و به آرام‌سازی دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
یخ خردشده
در صورت تهوع شدید، مکیدن قطعات کوچک یخ می‌تواند حال عمومی را بهتر کند. و حالت تهوع را بهبود می‌دهد.
داروها در اسهال
در بسیاری از موارد، درمان خانگی اسهال می‌تواند علائم را کنترل کند و نیازی به مصرف داروی خاص نباشد. اما گاهی شدت علائم به‌گونه‌ای است که برای کاهش دفعات دفع یا آرام کردن دستگاه گوارش، داروها به کار می‌روند. نکته مهم این است که انتخاب دارو باید بر اساس علت اسهال انجام شود، نه صرفاً برای قطع سریع آن.
یکی از رایج‌ترین داروها لوپرامید است. این دارو حرکات روده را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود دفعات دفع کمتر شود. با این حال، مصرف بی‌مورد آن توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است مانع دفع عوامل عفونی از بدن شود.
داروی دیگر، مکمل‌های پروبیوتیک هستند که به بازگرداندن تعادل میکروبی روده کمک می‌کنند. این مکمل‌ها به‌ویژه در اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک یا برخی ویروس‌ها مفیدند. این داروها بدون نیاز به نسخه پزشک در داروخانه‌ها در دسترس هستند.
از سوی دیگر، آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل سیپروفلوکساسین یا مترونیدازول برای درمان اسهال باکتریایی تجویز می‌شوند. اما باید توجه داشت که این داروها تنها در شرایط خاص کاربرد دارند و نباید خودسرانه مصرف شوند.
در کنار همه این داروها، محلول ORS همچنان یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان خانگی اسهال است، زیرا جلوی کم‌آبی بدن را می‌گیرد.
هشدار: در کودکان، به‌ویژه زیر دو سال، مصرف داروهای ضداسهال باید فقط با تجویز پزشک صورت بگیرد. در غیر این صورت خطر عوارض شدید وجود دارد.
نقش آنتی‌بیوتیک در درمان اسهال
گاهی بیماران تصور می‌کنند که آنتی‌بیوتیک بهترین راه برای رفع سریع اسهال است، اما این باور درست نیست. آنتی‌بیوتیک تنها در شرایط خاص موثر است. مثلا اگر اسهال ناشی از باکتری‌هایی مثل شیگلا، سالمونلا یا کمپیلوباکتر باشد، پزشک می‌تواند داروی مناسب تجویز کند. همچنین در مواردی مانند اسهال مسافرتی، که معمولا باکتریایی است، آنتی‌بیوتیک‌ها به کاهش مدت بیماری کمک می‌کنند.
با این حال، در بسیاری از موارد، اسهال ویروسی است و مصرف آنتی‌بیوتیک هیچ فایده‌ای ندارد. مصرف بی‌مورد این داروها نه‌تنها به بهبود بیماری کمکی نمی‌کند، بلکه خطر بزرگی به نام مقاومت آنتی‌بیوتیکی ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی، تأکید اصلی باید بر درمان خانگی اسهال باشد؛ یعنی مصرف مایعات فراوان، استفاده از ORS، رعایت رژیم غذایی سبک و استراحت کافی.
علاوه بر مقاومت دارویی، مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک می‌تواند تعادل فلور روده را به هم بزند و حتی شدت اسهال را بیشتر کند. به همین دلیل، همیشه توصیه می‌شود بیمار قبل از مصرف هرگونه داروی آنتی‌بیوتیک، حتما با پزشک مشورت کند.
قوی‌ترین داروهای گیاهی برای درمان خانگی اسهال
در سال‌های اخیر توجه به درمان‌های گیاهی بیشتر شده است و بسیاری از افراد در کنار درمان خانگی اسهال از داروهای گیاهی هم استفاده می‌کنند. باید توجه داشت که هیچ گیاهی وجود ندارد که برای همه افراد یکسان موثر باشد، اما برخی گیاهان به‌طور سنتی برای تسکین اسهال شناخته شده‌اند.
بابونه
این گیاه خاصیت ضدالتهابی و ضداسپاسم دارد و می‌تواند درد و دل‌پیچه ناشی از اسهال را کاهش دهد. مصرف دمنوش بابونه در بسیاری از موارد به آرام شدن دستگاه گوارش کمک می‌کند.
زغال‌اخته
به دلیل داشتن ترکیبات ضدالتهابی، در برخی عفونت‌های خفیف گوارشی مفید است. آب زغال‌اخته بدون شکر می‌تواند در کنترل اسهال کمک‌کننده باشد.
لیمو
لیمو سرشار از ویتامین C است و خاصیت ضدمیکروبی دارد. اضافه کردن کمی آب‌لیمو به محلول‌های خانگی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
زنجبیل
این گیاه خواص ضدتهوع دارد و به کاهش نفخ کمک می‌کند. البته باید با احتیاط مصرف شود، زیرا ممکن است با داروهای رقیق‌کننده خون تداخل داشته باشد.
تمشک قرمز
از دیرباز برای مشکلات گوارشی به‌کار رفته و می‌تواند نقش تسکین‌دهنده داشته باشد.
با وجود تمام این فواید، مصرف گیاهان دارویی باید با احتیاط باشد. در کودکان، سالمندان، زنان باردار یا افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، استفاده از گیاهان دارویی باید با مشورت پزشک انجام شود. نباید فراموش کرد که اساس کار همچنان درمان خانگی اسهال با جبران مایعات و تغذیه مناسب است.
متن انگلیسی
Some people should avoid taking diarrhea medications. For example OTC diarrhea medications can be dangerous for infants toddlers and young children.
ترجمه فارسی
برخی افراد باید از دریافت درمان‌های بدون نسخه برای اسهال اجتناب کنند. برای مثال این درمان‌ها برای نوزادان، بچه‌های نوپا و کودکان می‌تواند مضر باشد.
رژیم غذایی یکی از ستون‌های اصلی درمان خانگی اسهال است. وقتی دستگاه گوارش ملتهب می‌شود، باید از خوراکی‌هایی استفاده کنیم که هضم آسانی دارند و فشار کمتری به روده وارد می‌کنند.
مایعات
مهم‌ترین اصل مصرف مایعات فراوان است. آب ساده، محلول ORS، آب‌میوه‌های طبیعی رقیق‌شده و سوپ ساده بهترین انتخاب‌ها هستند.
غذاهای کم‌فیبر
برنج سفید، سیب‌زمینی آب‌پز، نان تست، ماکارونی ساده و مرغ بدون پوست غذاهایی هستند که به‌راحتی هضم می‌شوند و روده را کمتر تحریک می‌کنند.
پروبیوتیک‌ها
ماست پروبیوتیک و مکمل‌های مشابه می‌توانند به بازسازی فلور روده کمک کنند.
یکی از معروف‌ترین رژیم‌ها در این شرایط، رژیم BRAT است که شامل موز، برنج، پوره سیب و نان تست است. این غذاها به دلیل فیبر کم و قابلیت هضم بالا به آرام شدن روده کمک می‌کنند.
غذاهای کم‌فیبر و پروبیوتیک‌ها روده را آرام می‌کنند و هضم آسانی دارند
بهترین میوه‌ها برای درمان خانگی اسهال
میوه‌ها نقش مهمی در درمان خانگی اسهال دارند، اما انتخاب آن‌ها باید دقیق باشد. موز رسیده به دلیل داشتن پتاسیم و فیبر محلول پکتین یکی از بهترین گزینه‌هاست. مصرف یک یا دو عدد موز در روز می‌تواند به سفت شدن مدفوع کمک کند.
سیب پخته یا پوره‌شده نیز برای اسهال بسیار مناسب است، زیرا پکتین بالایی دارد. گلابی پخته یا کنسروی بدون شکر هم از دیگر میوه‌های مناسب است.
در مقابل، میوه‌هایی مانند هندوانه، خربزه، طالبی و مرکباتی مثل پرتقال و نارنگی توصیه نمی‌شوند، زیرا می‌توانند اسهال را تشدید کنند. همچنین میوه‌های خشک به دلیل داشتن قند و فیبر زیاد در دوران اسهال مناسب نیستند.
غذاهایی که باید در دوران اسهال پرهیز شوند
یکی از اصول مهم در درمان خانگی اسهال، پرهیز از خوراکی‌هایی است که باعث تحریک بیشتر روده می‌شوند. غذاهای سرخ‌شده و پرچرب مثل فست‌فودها باید کنار گذاشته شوند. غلات پرفیبر مانند سبوس یا برنج قهوه‌ای هم توصیه نمی‌شوند، زیرا حرکات روده را افزایش می‌دهند.
سبزیجات نفاخ مانند کلم، گل‌کلم و بروکلی نیز بهتر است مصرف نشوند. همچنین لبنیات مثل شیر، پنیر و بستنی در برخی افراد باعث بدتر شدن علائم می‌شوند. حبوبات، ذرت، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل هم از مواردی هستند که باید پرهیز شوند.
نقش پودر ORS در درمان خانگی اسهال
یکی از مهم‌ترین ابزارهای درمان خانگی اسهال، استفاده از پودر ORS است. این پودر با داشتن ترکیب دقیقی از نمک و قند باعث می‌شود آب بهتر جذب بدن شود و کمبود الکترولیت‌ها جبران گردد. مصرف ORS بعد از هر بار دفع آبکی توصیه می‌شود.
اگر به ORS آماده دسترسی ندارید، می‌توانید در منزل آن را تهیه کنید. کافی است در یک لیتر آب جوشیده شده، 6 قاشق چای‌خوری شکر و نصف قاشق چای‌خوری نمک را حل کرده و در یخچال نگهداری کنید. این محلول تا 24 ساعت قابل استفاده می‌باشد. این محلول ساده می‌تواند از دهیدراته‌شدن بدن جلوگیری کند و یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان خانگی اسهال محسوب می‌شود.
کودکان پس از هر بار دفع یک چهارم تا نصف لیوان از محلول تهیه شده استفاده کنند و بزرگسالان یک لیوان یا معادل 200 سی‌سی از محلول را پس از هر بار اجابت مزاج استفاده کنند. لازم به ذکر است این مقادیر برای پیشگیری از کم‌آبی ناشی از اسهال کاربرد دارد و در صورتی که علائم کم‌آبی بروز پیدا کند، درمان با مقادیر بالاتر توسط پزشک انجام می‌شود.
جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی
در پایان باید گفت که اسهال در بیشتر موارد یک مشکل موقتی است و با روش‌های ساده می‌توان آن را کنترل کرد. درمان خانگی اسهال شامل مصرف مایعات فراوان، استفاده از ORS، رعایت رژیم غذایی سبک، استراحت کافی و پرهیز از خوراکی‌های تحریک‌کننده است.
اگرچه بیشتر موارد اسهال خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما در صورت ادامه بیش از دو یا سه روز، یا در صورت مشاهده علائم هشدار مانند خون در مدفوع و تب بالا، مراجعه به پزشک ضروری است. توجه به این اصول ساده باعث می‌شود اسهال به‌سرعت کنترل شود و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری گردد.
سوالات متداول
سوالات متداول
برای پیشگیری از ابتلا به اسهال رعایت بهداشت فردی بسیار مهم است. شستن دست‌ها با آب و صابون قبل از غذا خوردن یا بعد از رفتن به توالت نقش اساسی در جلوگیری از انتقال عوامل عفونی دارد. همچنین باید از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که احتمال آلودگی دارند خودداری کرد. در کودکان، واکسیناسیون علیه برخی ویروس‌ها مثل روتاویروس می‌تواند خطر ابتلا به اسهال شدید را کاهش دهد.
بله. یکی از علل شایع اسهال مصرف داروها است. برای مثال، آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه بر نابود کردن میکروب‌های بیماری‌زا، باکتری‌های مفید روده را هم از بین می‌برند و این موضوع تعادل طبیعی میکروفلور روده را بر هم می‌زند. در نتیجه اسهال ایجاد می‌شود. همچنین برخی داروهای ضدسرطان، آنتی‌اسیدها و داروهای حاوی منیزیم هم می‌توانند موجب اسهال شوند.
اسهال ممکن است در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. عفونت‌های ویروسی (که شایع‌ترین علت هستند)، باکتریایی یا انگلی از مهم‌ترین دلایل محسوب می‌شوند. مسمومیت غذایی و مصرف آب یا غذای آلوده نیز عامل شایعی است. گاهی مسافرت به مناطق با شرایط بهداشتی ضعیف می‌تواند باعث اسهال مسافرتی شود. علاوه بر این، مصرف برخی داروها، حساسیت به لاکتوز، بیماری‌های روده‌ای مثل سلیاک یا سندرم روده تحریک‌پذیر، اختلالات تیروئید و حتی برخی سرطان‌ها می‌توانند منجر به بروز اسهال شوند.
لوپرامید یکی از داروهای پرمصرف برای کاهش دفعات دفع مدفوع در اسهال است. با وجود اینکه این دارو در بسیاری از موارد موثر است، اما کاملا بی‌عارضه نیست. عوارض شایع آن شامل یبوست، سردرد و تهوع می‌شود. همچنین در اسهال‌های میکروبی می‌تواند باعث انباش عوامل عفونی در روده‌ها و بروز عوارض جدی شود. به همین دلیل مصرف آن باید با احتیاط و تحت نظر پزشک باشد، به‌ویژه در کودکان یا در مواردی که اسهال علت عفونی جدی دارد.
خیر. بیشتر موارد اسهال نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند. برای نمونه، اسهال‌های ویروسی، اسهال ناشی از مسمومیت غذایی یا اسهال‌های مرتبط با استرس معمولا خودمحدودشونده هستند و طی چند روز بدون درمان دارویی خاص بهبود می‌یابند. تنها در شرایط خاص، مثلا وقتی عامل باکتریایی شدید یا تهاجمی وجود داشته باشد، پزشک تصمیم به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌گیرد.
سناریو
سناریو اول
یک بیمار سی ساله با شکایت از شروع ناگهانی اسهال آبکی، درد شکم و تب خفیف مراجعه کرده است. اسهال دو روز است که شروع شده و پنج تا شش بار در روز دفع می‌شود. بیمار اخیرا غذای بیرون خورده و سفر به منطقه‌ای با بهداشت پایین داشته است.
تشخیص: اسهال عفونی حاد (ممکن است باکتریایی یا ویروسی باشد، مثل سالمونلا یا نورو ویروس)
سناریو دوم
خانم 25 ساله با سابقه بیماری کرون، از سه ماه پیش دچار اسهال مزمن با تعداد دفعات زیاد، خونریزی مختصر در مدفوع و دردهای شکمی متناوب است. همچنین کاهش وزن قابل توجهی نیز گزارش شده است.
تشخیص: بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
سناریو سوم
مرد 45 ساله بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک برای عفونت سینوس، دچار اسهال آبکی با بوی بد و درد شکمی شده است. اسهال هفت روز ادامه داشته و اخیرا تب خفیف نیز پیدا کرده است.
تشخیص: کلستریدیوم دیفیسیل
سناریو چهارم
خانم 35 ساله بعد از خوردن شیر یا محصولات لبنی دچار اسهال آبکی و نفخ شده است. این علائم به طور متناوب چندین سال است که اتفاق می‌افتد و با پرهیز از لبنیات بهبود پیدا می‌کند.
تشخیص: عدم تحمل لاکتوز
سناریو پنجم
مرد 28 ساله با اسهال مزمن همراه با دردهای شکمی پراکنده و نفخ مراجعه کرده است. علائم اغلب بعد از استرس یا خوردن غذاهای خاص بدتر می‌شوند. مدفوع معمولاً آبکی یا شل است اما خونریزی ندارد.
