درمان خانگی اسهال: 12 راهکار فوری و موثر قطع سریع اسهال در منزل

درمان خانگی اسهال به این دلیل اهمیت دارد که مهم‌ترین خطر اسهال، از دست رفتن آب و املاح بدن است. اگر این کمبود به‌موقع جبران نشود، به‌ویژه در کودکان و سالمندان، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. با استفاده از روش‌های ساده خانگی می‌توان علائم را کنترل کرد، شدت بیماری را کاهش داد و در بسیاری از موارد از نیاز به مصرف دارو یا مراجعه فوری به پزشک جلوگیری کرد.

به عنوان مثال، نوشیدن محلول‌های ساده آب و نمک باعث جبران سریع آب و الکترولیت‌ها می‌شود. همچنین رژیم غذایی سبک می‌تواند روده را آرام کند و دفعات اسهال را کاهش دهد. به همین ترتیب، رعایت این نکات ساده باعث می‌شود دوره بیماری کوتاه‌تر شود و بدن فرصت کافی برای بهبود داشته باشد.

اسهال می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:

• مدفوع آبکی بیش از سه بار در روز
• دل‌درد و دل‌پیچه
• نفخ و صداهای شکمی
• تهوع و استفراغ
• تب
• خون یا موکوس در مدفوع
• نیاز فوری به دفع
• ضعف و بی‌حالی

در بسیاری از موارد، درمان خانگی اسهال کافی است و علائم ظرف چند روز برطرف می‌شوند. اما در موارد زیر درمان‌های خانگی اسهال کاربردی ندارد و فرد باید به پزشک مراجعه کند:

• ادامه‌دار بودن اسهال بیش از دو تا سه روز
• علائم کم‌آبی (تشنگی، خشکی لب‌ها، سرگیجه)
• درد شدید شکم
• وجود خون یا چرک در مدفوع
• تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد
• اسهال همراه با استفراغ مداوم

در بسیاری از موارد، درمان خانگی اسهال می‌تواند علائم را کنترل کند و نیازی به مصرف داروی خاص نباشد. اما گاهی شدت علائم به‌گونه‌ای است که برای کاهش دفعات دفع یا آرام کردن دستگاه گوارش، داروها به کار می‌روند. نکته مهم این است که انتخاب دارو باید بر اساس علت اسهال انجام شود، نه صرفاً برای قطع سریع آن.

یکی از رایج‌ترین داروها لوپرامید است. این دارو حرکات روده را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود دفعات دفع کمتر شود. با این حال، مصرف بی‌مورد آن توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است مانع دفع عوامل عفونی از بدن شود.

داروی دیگر، مکمل‌های پروبیوتیک هستند که به بازگرداندن تعادل میکروبی روده کمک می‌کنند. این مکمل‌ها به‌ویژه در اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک یا برخی ویروس‌ها مفیدند. این داروها بدون نیاز به نسخه پزشک در داروخانه‌ها در دسترس هستند.

از سوی دیگر، آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل سیپروفلوکساسین یا مترونیدازول برای درمان اسهال باکتریایی تجویز می‌شوند. اما باید توجه داشت که این داروها تنها در شرایط خاص کاربرد دارند و نباید خودسرانه مصرف شوند.

در کنار همه این داروها، محلول ORS همچنان یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان خانگی اسهال است، زیرا جلوی کم‌آبی بدن را می‌گیرد.

هشدار: در کودکان، به‌ویژه زیر دو سال، مصرف داروهای ضداسهال باید فقط با تجویز پزشک صورت بگیرد. در غیر این صورت خطر عوارض شدید وجود دارد.

گاهی بیماران تصور می‌کنند که آنتی‌بیوتیک بهترین راه برای رفع سریع اسهال است، اما این باور درست نیست. آنتی‌بیوتیک تنها در شرایط خاص موثر است. مثلا اگر اسهال ناشی از باکتری‌هایی مثل شیگلا، سالمونلا یا کمپیلوباکتر باشد، پزشک می‌تواند داروی مناسب تجویز کند. همچنین در مواردی مانند اسهال مسافرتی، که معمولا باکتریایی است، آنتی‌بیوتیک‌ها به کاهش مدت بیماری کمک می‌کنند.

با این حال، در بسیاری از موارد، اسهال ویروسی است و مصرف آنتی‌بیوتیک هیچ فایده‌ای ندارد. مصرف بی‌مورد این داروها نه‌تنها به بهبود بیماری کمکی نمی‌کند، بلکه خطر بزرگی به نام مقاومت آنتی‌بیوتیکی ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی، تأکید اصلی باید بر درمان خانگی اسهال باشد؛ یعنی مصرف مایعات فراوان، استفاده از ORS، رعایت رژیم غذایی سبک و استراحت کافی.

علاوه بر مقاومت دارویی، مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک می‌تواند تعادل فلور روده را به هم بزند و حتی شدت اسهال را بیشتر کند. به همین دلیل، همیشه توصیه می‌شود بیمار قبل از مصرف هرگونه داروی آنتی‌بیوتیک، حتما با پزشک مشورت کند.

از دیرباز برای مشکلات گوارشی به‌کار رفته و می‌تواند نقش تسکین‌دهنده داشته باشد.

با وجود تمام این فواید، مصرف گیاهان دارویی باید با احتیاط باشد. در کودکان، سالمندان، زنان باردار یا افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، استفاده از گیاهان دارویی باید با مشورت پزشک انجام شود. نباید فراموش کرد که اساس کار همچنان درمان خانگی اسهال با جبران مایعات و تغذیه مناسب است.

ماست پروبیوتیک و مکمل‌های مشابه می‌توانند به بازسازی فلور روده کمک کنند.

یکی از معروف‌ترین رژیم‌ها در این شرایط، رژیم BRAT است که شامل موز، برنج، پوره سیب و نان تست است. این غذاها به دلیل فیبر کم و قابلیت هضم بالا به آرام شدن روده کمک می‌کنند.

میوه‌ها نقش مهمی در درمان خانگی اسهال دارند، اما انتخاب آن‌ها باید دقیق باشد. موز رسیده به دلیل داشتن پتاسیم و فیبر محلول پکتین یکی از بهترین گزینه‌هاست. مصرف یک یا دو عدد موز در روز می‌تواند به سفت شدن مدفوع کمک کند.

سیب پخته یا پوره‌شده نیز برای اسهال بسیار مناسب است، زیرا پکتین بالایی دارد. گلابی پخته یا کنسروی بدون شکر هم از دیگر میوه‌های مناسب است.

در مقابل، میوه‌هایی مانند هندوانه، خربزه، طالبی و مرکباتی مثل پرتقال و نارنگی توصیه نمی‌شوند، زیرا می‌توانند اسهال را تشدید کنند. همچنین میوه‌های خشک به دلیل داشتن قند و فیبر زیاد در دوران اسهال مناسب نیستند.

یکی از اصول مهم در درمان خانگی اسهال، پرهیز از خوراکی‌هایی است که باعث تحریک بیشتر روده می‌شوند. غذاهای سرخ‌شده و پرچرب مثل فست‌فودها باید کنار گذاشته شوند. غلات پرفیبر مانند سبوس یا برنج قهوه‌ای هم توصیه نمی‌شوند، زیرا حرکات روده را افزایش می‌دهند.

سبزیجات نفاخ مانند کلم، گل‌کلم و بروکلی نیز بهتر است مصرف نشوند. همچنین لبنیات مثل شیر، پنیر و بستنی در برخی افراد باعث بدتر شدن علائم می‌شوند. حبوبات، ذرت، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل هم از مواردی هستند که باید پرهیز شوند.

یکی از مهم‌ترین ابزارهای درمان خانگی اسهال، استفاده از پودر ORS است. این پودر با داشتن ترکیب دقیقی از نمک و قند باعث می‌شود آب بهتر جذب بدن شود و کمبود الکترولیت‌ها جبران گردد. مصرف ORS بعد از هر بار دفع آبکی توصیه می‌شود.

اگر به ORS آماده دسترسی ندارید، می‌توانید در منزل آن را تهیه کنید. کافی است در یک لیتر آب جوشیده شده، 6 قاشق چای‌خوری شکر و نصف قاشق چای‌خوری نمک را حل کرده و در یخچال نگهداری کنید. این محلول تا 24 ساعت قابل استفاده می‌باشد. این محلول ساده می‌تواند از دهیدراته‌شدن بدن جلوگیری کند و یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان خانگی اسهال محسوب می‌شود.

کودکان پس از هر بار دفع یک چهارم تا نصف لیوان از محلول تهیه شده استفاده کنند و بزرگسالان یک لیوان یا معادل 200 سی‌سی از محلول را پس از هر بار اجابت مزاج استفاده کنند. لازم به ذکر است این مقادیر برای پیشگیری از کم‌آبی ناشی از اسهال کاربرد دارد و در صورتی که علائم کم‌آبی بروز پیدا کند، درمان با مقادیر بالاتر توسط پزشک انجام می‌شود.

در پایان باید گفت که اسهال در بیشتر موارد یک مشکل موقتی است و با روش‌های ساده می‌توان آن را کنترل کرد. درمان خانگی اسهال شامل مصرف مایعات فراوان، استفاده از ORS، رعایت رژیم غذایی سبک، استراحت کافی و پرهیز از خوراکی‌های تحریک‌کننده است.

اگرچه بیشتر موارد اسهال خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما در صورت ادامه بیش از دو یا سه روز، یا در صورت مشاهده علائم هشدار مانند خون در مدفوع و تب بالا، مراجعه به پزشک ضروری است. توجه به این اصول ساده باعث می‌شود اسهال به‌سرعت کنترل شود و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری گردد.

یک بیمار سی ساله با شکایت از شروع ناگهانی اسهال آبکی، درد شکم و تب خفیف مراجعه کرده است. اسهال دو روز است که شروع شده و پنج تا شش بار در روز دفع می‌شود. بیمار اخیرا غذای بیرون خورده و سفر به منطقه‌ای با بهداشت پایین داشته است.

تشخیص: اسهال عفونی حاد (ممکن است باکتریایی یا ویروسی باشد، مثل سالمونلا یا نورو ویروس)

خانم 25 ساله با سابقه بیماری کرون، از سه ماه پیش دچار اسهال مزمن با تعداد دفعات زیاد، خونریزی مختصر در مدفوع و دردهای شکمی متناوب است. همچنین کاهش وزن قابل توجهی نیز گزارش شده است.

تشخیص: بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو

مرد 45 ساله بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک برای عفونت سینوس، دچار اسهال آبکی با بوی بد و درد شکمی شده است. اسهال هفت روز ادامه داشته و اخیرا تب خفیف نیز پیدا کرده است.

تشخیص: کلستریدیوم دیفیسیل

خانم 35 ساله بعد از خوردن شیر یا محصولات لبنی دچار اسهال آبکی و نفخ شده است. این علائم به طور متناوب چندین سال است که اتفاق می‌افتد و با پرهیز از لبنیات بهبود پیدا می‌کند.

تشخیص: عدم تحمل لاکتوز

مرد 28 ساله با اسهال مزمن همراه با دردهای شکمی پراکنده و نفخ مراجعه کرده است. علائم اغلب بعد از استرس یا خوردن غذاهای خاص بدتر می‌شوند. مدفوع معمولاً آبکی یا شل است اما خونریزی ندارد.

تشخیص: سندرم روده تحریک‌پذیر نوع اسهالی