اسهال در کودکان چیست و چرا درمان سریع اسهال کودکان مهم است؟
اسهال وضعیتی است که در آن مدفوع کودک، حالتی شل و آبکی پیدا میکند. در این شرایط، ممکن است کودک نیاز داشته باشد تا دفعات بیشتری نسبت به حالت معمول به دستشویی برود. اسهال یک عارضه بسیار شایع در کودکان است که اغلب ۱ تا ۲ روز طول کشیده و سپس خودبهخود برطرف میشود. با این حال، اگر اسهال بیش از دو روز ادامه پیدا کند، میتواند نشانهای از یک مشکل جدیتر باشد و نیازمند توجه بیشتری است.
مهمترین و اصلیترین خطری که اسهال برای کودکان ایجاد میکند، کمآبی بدن (Dehydration) است. کمآبی زمانی رخ میدهد که بدن کودک، مایعات را سریعتر از آنکه بتواند از طریق نوشیدن جایگزین کند، از دست میدهد. این مایعات نقش حیاتی در بدن ایفا میکنند، از جمله:
- تنظیم دمای بدن
- انتقال مواد مغذی به سلولها
- دفع مواد زائد از بدن
- اطمینان از عملکرد صحیح اندامها و بافتها
به همین دلیل، کمآبی شدید میتواند یک وضعیت تهدیدکننده حیات باشد و نشان دهنده اهمیت درمان سریع اسهال کودکان است. اطفال به دلایل متعددی نسبت به بزرگسالان در معرض خطر بیشتری برای کمآبی قرار دارند:
- آنها مایعات بیشتری را از طریق پوست خود از دست میدهند.
- معمولاً در طول روز فعالیت بدنی بیشتری دارند.
- بیشتر مستعد ابتلا به ویروسهایی هستند که باعث استفراغ و اسهال میشوند.
- همیشه قادر به بیان احساس تشنگی خود نیستند و برای دریافت مایعات کافی به مراقبت بزرگسالان وابستهاند.
به طور کلی، اسهال در کودکان به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
اسهال حاد (کوتاهمدت): این نوع اسهال معمولاً ۱ تا ۲ روز طول میکشد. علت آن اغلب عفونتهای باکتریایی (ناشی از مصرف آب یا غذای آلوده) یا عفونتهای ویروسی است.
اسهال مزمن (طولانیمدت): این نوع اسهال برای چند هفته ادامه پیدا میکند و ممکن است ناشی از یک بیماری زمینهای دیگر مانند سندرم روده تحریکپذیر (IBS)، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو یا بیماری سلیاک باشد.
در این مقاله، تمرکز ما بر روی درمان سریع اسهال کودکان است، تا بتوان از عوارض ناشی از کم آبی در کودکان جلوگیری کرد.
علائم خطرناک اسهال در کودکان که باید جدی بگیرید
علائم کمآبی خفیف
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- حالت تهوع
- خشکی دهان، زبان، لبها یا گلو
- تغییر رنگ ادرار به رنگ زرد تیره یا قهوهای
- کاهش تعداد پوشکهای خیس یا دفعات مراجعه به دستشویی نسبت به معمول
علائم کمآبی شدید (نیازمند اقدام فوری)
کمآبی شدید یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده حیات است و میتواند علائم زیر را ایجاد کند:
- تشنگی شدید
- پوست رنگپریده
- چشمهای گود رفته
- گریه کردن بدون اشک
- سردی دستها و پاها
- تنفس و ضربان قلب سریعتر از حالت عادی
- کمبود انرژی و بیحالی شدید
- تحریکپذیری و گیجی
- عدم تعادل الکترولیتها (از دست دادن نمکها و مواد معدنی مهم بدن)
- در نوزادان، فرورفتگی فونتانل (ملاج یا همان قسمت نرم بالای سر)
اگر کودک شما هر یک از علائم کمآبی شدید را نشان داد، فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید یا به نزدیکترین بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
متن انگلیسی
Diarrhoeal disease is the third leading cause of death in children under 5 years old.
منبع نقل قولترجمه فارسی
بیماری اسهال، سومین علت اصلی مرگ و میر در کودکان زیر 5 سال است.
چه زمانی باید با پزشک یا مراکز درمانی تماس بگیرید؟
بر اساس راهنمای NHS، در صورت مشاهده این علائم باید فوراً اقدام کرده و برای درمان سریع اسهال کودک با پزشک یا مراکز درمانی تماس بگیرید:
- اگر نگران وضعیت نوزاد زیر ۱۲ ماه خود هستید.
- اگر کودک بیمار شما از خوردن شیر مادر یا شیر خشک امتناع میکند.
- اگر کودک زیر ۵ سال شما علائم کمآبی (مانند کاهش تعداد پوشکهای خیس) را نشان میدهد.
- اگر شما یا کودکتان (بالای ۵ سال) پس از مصرف پودرهای آبرسان (ORS)، همچنان علائم کمآبی را دارید.
- اگر شما یا کودکتان استفراغ مداوم دارید و نمیتوانید مایعات را در معده خود نگه دارید.
- اگر دچار اسهال خونی یا خونریزی از مقعد شدهاید.
- اگر اسهال بیش از ۷ روز یا استفراغ بیش از ۲ روز ادامه داشته است.
در چه شرایطی باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید؟
در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، باید فوراً به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید یا با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید:
- استفراغ خونی یا استفراغی که شبیه به "تفاله قهوه" است.
- استفراغ زرد-سبز یا سبز رنگ در کودکان.
- شک به بلعیدن مادهای سمی.
- گرفتگی و سفتی گردن همراه با درد هنگام نگاه کردن به نورهای روشن.
- سردرد ناگهانی و بسیار شدید.
- دلدرد ناگهانی و بسیار شدید.
- تغییر رنگ پوست، لبها یا زبان به آبی، خاکستری، رنگپریده یا لکهلکه شدن آنها (در پوستهای تیره، این تغییر رنگ ممکن است در کف دستها یا کف پاها راحتتر دیده شود).
- مشکل شدید در تنفس یا نفسهای بسیار سریع و کوتاه.
- گیجی یا عدم واکنشدهی طبیعی.
بهترین روشهای درمان سریع اسهال کودکان در خانه
بایدها (اقدامات لازم) در درمان سریع اسهال کودکان
- استراحت کافی: به کودک اجازه دهید در خانه بماند و به میزان کافی استراحت کند. استراحت به بدن کمک میکند تا انرژی خود را برای مقابله با بیماری بازیابی کند.
- نوشیدن مایعات فراوان: نوشیدن مایعات فراوان مهمترین قدم برای درمان سریع اسهال کودکان در خانه است.
- ادامه روند تغذیه نوزاد: به شیردهی با شیر مادر یا شیر خشک ادامه دهید. اگر نوزاد استفراغ میکند، سعی کنید وعدههای شیر را با حجم کمتر اما در فواصل زمانی کوتاهتر به او بدهید. همچنین به نوزادانی که شیر خشک یا غذای جامد میخورند، جرعههای کوچک آب بین وعدههای غذایی بدهید.
- شروع مجدد غذا: زمانی که کودک اشتها داشت و احساس گرسنگی کرد، میتوانید به او غذا بدهید. بهتر است با غذاهای ساده شروع کرده و از دادن غذاهای چرب یا پرادویه که ممکن است معده را تحریک کنند، خودداری کنید.
- استفاده از مسکن در صورت نیاز: اگر کودک شما احساس درد یا ناراحتی میکند، میتوانید از داروهای مسکن مانند استامینوفن استفاده کنید. حتماً قبل از مصرف، بروشور دارو را به دقت مطالعه کرده یا با پزشک مشورت کرده و دوز مناسب سن و وزن کودک را به او بدهید.
نبایدها (اقدامات ممنوع) در درمان سریع اسهال کودکان
- از دادن آبمیوه و نوشابه بپرهیزید: به کودک آبمیوههای صنعتی یا نوشیدنیهای گازدار ندهید. این نوشیدنیها به دلیل قند بالا میتوانند وضعیت اسهال را بدتر کنند.
- شیر خشک را رقیق نکنید: شیر خشک نوزاد را هرگز رقیقتر از حالت استاندارد تهیه نکنید. آن را دقیقاً با همان غلظتی که همیشه آماده میکردید، درست کنید.
- از دادن داروهای ضد اسهال خودداری کنید: به کودکان زیر ۱۲ سال، هرگز داروهای متوقف کننده اسهال (مانند لوپرامید) ندهید، مگر با دستور صریح پزشک.
- به کودکان آسپرین ندهید: از دادن آسپرین به کودکان زیر ۱۶ سال جداً خودداری کنید.
بهترین روشهای درمان سریع اسهال نوزادان در خانه
نوزادانی که با شیر خشک تغذیه میشوند
- افزایش دفعات شیردهی: به دادن شیر خشک ادامه دهید، اما سعی کنید وعدههای شیر را با حجم کمتر و در فواصل زمانی کوتاهتر به نوزاد بدهید. اجازه دهید نوزاد هر چقدر که میل دارد، شیر بخورد.
- عدم رقیقسازی شیر خشک: شیر خشک را هرگز رقیق نکنید و آن را طبق دستورالعمل همیشگی آماده کنید. شیر خشک به اندازه کافی آب در خود دارد و رقیق کردن آن ارزش غذاییاش را کم میکند.
- ادامه مصرف غذاهای کمکی: اگر نوزاد شما مصرف غذاهای جامد (غذای کمکی) را شروع کرده است، به دادن آنها ادامه دهید. غلات مانند فرنی یا سرلاک برنج بهترین گزینهها برای درمان سریع اسهال کودکان در این دوران هستند.
نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند
- افزایش دفعات شیردهی: نوزاد خود را بیشتر از حد معمول با شیر مادر تغذیه کنید. شیر مادر بهترین مایع برای آبرسانی و تغذیه نوزاد بیمار است و نقش مهمی در درمان سریع اسهال کودکان دارد.
- استفاده از مایعات کمکی در صورت لزوم: اگر احساس میکنید حجم شیر مادر برای جبران مایعات از دست رفته در اثر اسهال شدید کافی نیست، میتوانید از مایعات کمکی مانند محلول خوراکی آبرسان (ORS) یا مقدار کمی شیر خشک در بین وعدههای شیردهی استفاده کنید.
- ادامه مصرف غذاهای کمکی: مانند نوزادان شیر خشکی، اگر نوزاد شما مصرف غذای کمکی را آغاز کرده، به دادن آن ادامه دهید. غلات همچنان بهترین انتخاب هستند.
داروها برای درمان سریع اسهال کودکان
داروهای بدون نسخه
داروهای تجویزی (فقط با دستور پزشک)
آنتیبیوتیکها یا داروهای ضد انگل
داروهای بیماریهای زمینهای
پروبیوتیکها (باکتریهای مفید)
داروهای گیاهی برای درمان سریع اسهال کودکان: علم یا باور غلط؟
در منابع علمی ارائهشده، هیچ اشارهای به استفاده از داروهای گیاهی برای درمان اسهال کودکان نشده است. رویکرد علمی مدرن بر درمانهای اثباتشدهای مانند آبرسانی به بدن (هیدراتاسیون)، رژیم غذایی مناسب و در صورت لزوم، داروهای تجویزشده توسط پزشک تمرکز دارد.
به دلیل نبود شواهد علمی کافی، داروهای گیاهی گزینه مناسبی برای درمان سریع اسهال کودکان نیستند.. بهترین و ایمنترین راه، پیروی از دستورالعملهای پزشکی است.
رژیم غذایی برای درمان سریع اسهال کودکان
آبرسانی (هیدراتاسیون): مهمترین اولویت در درمان سریع اسهال کودکان
مایعات توصیه شده
مایعات ممنوعه
غذاهایی که باید مصرف شود (رژیم BRAT و موارد دیگر)
رژیم غذایی BRAT
هر حرف نشان دهندهی یک ماده غذایی بخصوص است:
- موز Bananas
- برنج سفید Rice
- پوره سیب Applesauce
- نان تست Toast
سایر غذاهای مناسب
- جو دوسر (اوتمیل)
- سیبزمینی آبپز یا پخته (بدون پوست)
- مرغ پخته بدون پوست
- سوپ مرغ (که به آبرسانی نیز کمک میکند)
- گوشت گاو بدون چربی، ماهی و بوقلمون
غذاهایی که باید از آنها اجتناب کنید
برخی غذاها میتوانند اسهال و نفخ را تشدید کنند و روند درمان سریع اسهال کودکان را مختل میکند. از دادن موارد زیر به کودک خودداری کنید:
- غذاهای سرخشده و چرب
- شیرینکنندههای مصنوعی (موجود در آدامسها و نوشابههای رژیمی)
- حبوبات (لوبیا، نخود)
- سبزیجات نفاخ (کلم، بروکلی، گلکلم)
- ذرت، فلفل، آلو و سبزیجات با برگ سبز
- محصولات لبنی مانند شیر و بستنی (اسهال میتواند به طور موقت عدم تحمل لاکتوز ایجاد کند)
پودر ORS، معجزه درمان سریع اسهال کودکان
چرا ORS تا این حد اهمیت دارد؟
متن انگلیسی
Rehydration with oral rehydration salts (ORS) solution. ORS is a mixture of clean water, salt and sugar. It costs a few cents per treatment. ORS is absorbed in the small intestine and replaces the water and electrolytes lost in the faeces.
منبع نقل قولترجمه فارسی
بازآبرسانی با محلول او.آر.اس (ORS). او.آر.اس ترکیبی است از آب تمیز، نمک و قند. هزینهی هر بار درمان فقط چند سنت است. او.آر.اس در رودهی باریک جذب میشود و آب و الکترولیتهایی را که در اثر دفع مدفوع از دست رفتهاند، جایگزین میکند.
نحوه مصرف ORS در خانه برای پیشگیری از کمآبی (برنامه درمانی A)
برای مراقبت در منزل، هدف اصلی پیشگیری از کمآبی است. طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی، دوز مصرفی ORS پس از هر بار دفع مدفوع شل و آبکی به شرح زیر است:
- کودکان زیر ۲۴ ماه: ۵۰ تا ۱۰۰ میلیلیتر (تقریباً ۵۰۰ میلیلیتر در روز)
- کودکان ۲ تا ۱۰ سال: ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیلیتر (تقریباً ۱۰۰۰ میلیلیتر در روز)
- کودکان بالای ۱۰ سال و بزرگسالان: ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیلیتر (تقریباً ۲۰۰۰ میلیلیتر در روز).
نکات بسیار مهم در هنگام مصرف ORS
- در صورت استفراغ: اگر کودک پس از نوشیدن ORS استفراغ کرد، مصرف آن را برای ۱۰ دقیقه متوقف کنید. سپس، محلول را دوباره و با سرعت کمتر (جرعههای بسیار کوچک و مکرر) به او بدهید. هرگز روند آبرسانی را متوقف نکنید.
- در صورت ورم کردن پلکها: اگر در طول درمان متوجه شدید پلکهای کودک پف کرده و ورم دارد، مصرف ORS را متوقف کرده و به او آب ساده بدهید. پس از برطرف شدن ورم، میتوانید دوباره دادن ORS را طبق دستورالعمل بالا از سر بگیرید.
- ایمنی در شیردهی: مصرف ORS هیچ منعی برای مادران شیرده یا نوزادانی که شیر مادر میخورند، ندارد.
نحوه آمادهسازی و نگهداری
- محتویات هر ساشه پودر ORS باید به طور کامل در یک لیتر آب آشامیدنی تمیز و جوشیده سرد شده حل شود.
- محلول آمادهشده باید در یخچال نگهداری شده و حداکثر تا ۲۴ ساعت مصرف شود. پس از ۲۴ ساعت، باقیمانده محلول را دور بریزید.
- پودر خشک ORS را در دمای زیر ۲۵ درجه سانتیگراد نگهداری کنید. اگر پودر داخل ساشه به مادهای چسبناک و زرد-قهوهای تبدیل شده بود، از آن استفاده نکنید.
سناریوها
سناریو ۱: علی، کودک نوپای ۲ ساله
سناریو ۲: سارا، نوزاد ۷ ماهه
سناریو ۳: آرش، کودک دبستانی ۸ ساله
نتیجهگیری
سوالات متداول
سوالات متداول
خیر، هرگز. داروهای ضد اسهال بزرگسالان مانند لوپرامید برای کودکان زیر ۱۲ سال توصیه نمیشوند و میتوانند خطرناک باشند. برای هرگونه درمان دارویی با پزشک مشورت کنید.
بهترین و موثرترین نوشیدنی، محلول نمکهای آبرسان خوراکی (ORS) است. این محلول تمام الکترولیتهای از دست رفته بدن را جبران میکند. از دادن آبمیوههای صنعتی و نوشابههای گازدار خودداری کنید.
اسهال حاد که اغلب ویروسی است، معمولاً بین ۱ تا ۷ روز طول میکشد. اگر اسهال کودک شما بیش از ۷ روز ادامه یافت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
زمانی که کودک احساس گرسنگی میکند، باید به او غذا بدهید. معده خالی میتواند بهبودی را به تأخیر بیندازد. از غذاهای ساده و کمفیبر مانند موز، برنج، پوره سیب و نان تست استفاده کنید.